ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΓΛΩΣΣΑ !
Πέμπτη 11 Ιουνίου 2020
Τρίτη 9 Ιουνίου 2020
Α1-Α2 : 16ο Μάθημα Ιστορίας
ΤΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ
Α ) Φιλoσοφία
ΤΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ
Α ) Φιλoσοφία
Ο Ζήνων και η Στοά
Ο Ζήνων από το Κίτιο (334-262 π.Χ.) είναι ο ιδρυτής της φιλοσοφικής σχολής του Στωικισμού στην Αθήνα. Η σχολή του ονομάστηκε έτσι από το γεγονός ότι ο Ζήνων δίδασκε στη Στοά Ποικίλη της Αθήνας περίπου από το 300 π.Χ. Ο Στωικισμός διαδόθηκε ευρύτατα στους κύκλους των μορφωμένων αλλά και των ηγεμόνων κατά την ελληνιστική και ρωμαϊκή περίοδο — ανάμεσα στους διάσημους οπαδούς του ήταν ο Αντίγονος Γονατάς της Μακεδονίας και ο πανεπιστήμονας Ποσειδώνιος, και στη Ρώμη ο ποιητής και φιλόσοφος Σενέκας και ο αυτοκράτορας Μάρκος Αυρήλιος. Τεράστια υπήρξε η επίδραση της στωικής ηθικής φιλοσοφίας στον Χριστιανισμό, ενώ μέχρι τις μέρες μας το επίθετο «στωικός» περιγράφει την καρτερική στάση του ανθρώπου απέναντι στις αντιξοότητες της ζωής.
Θεμέλιο της στωικής φιλοσοφίας είναι η πίστη στον λόγον, με τη διττή σημασία της λογικής σκέψης και της ικανότητας του λόγου. Η Φύση, ο Θεός και το Σύμπαν διέπονται από τις αρχές της λογικής, και εναπόκειται στον σοφό άνθρωπο να τις αποκαλύψει και να κατακτήσει την αληθινή ευδαιμονία. Η στωική φιλοσοφία διακρίνεται σε τρεις τομείς: τη λογική, τη φυσική και την ηθική. Η λογική περιλαμβάνει τη γραμματική, τη ρητορική, τη διαλεκτική και την επιστημολογία, δηλαδή την προσέγγιση της γνώσης και της αλήθειας μέσω της λογικής. Ο τομέας της φυσικής αφορά κυρίως τη μελέτη της φύσης, αλλά ταυτόχρονα και τη θεολογία, αφού οι Στωικοί κατά βάθος ταυτίζουν την Φύση με τον Θεό και αυτόν με τη σειρά του με τον Λόγο. Η πρακτική πλευρά του Στωικισμού αφορά την ηθική, αφού για τους Στωικούς η ανθρώπινη ζωή πρέπει να ρυθμίζεται με βάση την αρετή και όχι τα συναισθήματα.
Ορισμένες απόψεις των Στωικών είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσες. Όπως η αντίληψη ότι ο άνθρωπος πρέπει να υπομένει τις άσχημες μεταστροφές της τύχης και να μην φοβάται τον θάνατο — έτσι εξηγείται ότι πολλοί Στωικοί έδωσαν, παραδειγματικά, τέλος στη ζωή τους με αυτοκτονία. Ή ότι η λογική, και όχι το συναίσθημα ή τα πάθη, πρέπει να είναι ο οδηγός στην ανθρώπινη ζωή, και από αυτήν εκπορεύεται και η ισότητα των ανθρώπων πέρα από κοινωνικές και φυλετικές διακρίσεις.
Κείμενα:
· Διογένης Λαέρτιος 7 (O βίος και το έργο του Ζήνωνα)
· Μάρκος Αυρήλιος Τὰ εἰς ἐαυτόν
http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/anthology/literature/browse.html?text_id=503
http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/anthology/literature/browse.html?text_id=503
Στον Κήπο του Επικούρου
Καθώς ο πολίτης του ελληνιστικού κόσμου στρεφόταν όλο και περισσότερο στον ατομισμό, την απομάκρυνση από την πολιτική και την αναζήτηση της ευτυχίας σε έναν απρόσωπο κόσμο, η ελληνιστική φιλοσοφία εγκατέλειψε σταδιακά τον κόσμο των ιδεών και της μεταφυσικής και στράφηκε με έμφαση στην πρακτική πλευρά της ζωής και στη διδασκαλία της ηθικής.
Μετά τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, ο Επίκουρος από τη Σάμο (341-270 π.Χ.) επέλεξε την Αθήνα ως έδρα της δικής του φιλοσοφικής σχολής, του επονομαζόμενου «Κήπου». Ο Επίκουρος και οι οπαδοί του ήταν εγκατεστημένοι στο σπίτι με κήπο που διατηρούσε ο φιλόσοφος στην Αθήνα, και όπου είχε δημιουργήσει μια κλειστή κοινότητα πιστών που συνδέονταν μεταξύ τους με δεσμούς φιλίας. Οι οπαδοί του, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονταν γυναίκες και δούλοι, ζούσαν αποτραβηγμένοι από την υπόλοιπη κοινωνία ακολουθώντας έναν άκρως λιτό τρόπο διαβίωσης σύμφωνα με τα προτάγματα του δασκάλου τους. Ωστόσο, οι Επικούρειοι λοιδορήθηκαν συστηματικά, κυρίως από τους οπαδούς του Χριστιανισμού, τόσο για τον υποτιθέμενο ηδονισμό τους όσο και για τον υλιστικό τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονταν τη θνητότητα και αρνούνταν την ύπαρξη του θεού. Μια σημαντική αναβίωση γνώρισε ο Επικουρισμός στη Ρώμη στα μέσα του 1ου αι. π.Χ., με κυριότερους θιασώτες τον ποιητή Λουκρήτιο που συμπύκνωσε τις βασικές φιλοσοφικές θέσεις του Επικούρου στο ποίημά του De Rerum Natura και τον Φιλόδημο από τα Γάδαρα.
Ο Επίκουρος επηρεάστηκε από την ατομική θεωρία του Δημοκρίτου και με βάση αυτήν διατύπωσε τη βασική του θεώρηση για τη σύσταση του κόσμου και τη φύση των θεών. Καθώς όλος ο κόσμος είναι φτιαγμένος από άτομα και κενό, ακόμη και ψυχή, ο μόνος τρόπος για να προσεγγίσει κανείς την αλήθεια είναι μέσω των αισθήσεων. Αισθησιοκρατία και υλισμός συμπληρώνονταν από μια πρωτόγνωρη θεωρία για την αδιαφορία των θεών: κατά τον Επίκουρο, οι θεοί είναι βέβαια υπαρκτοί, αλλά ζουν απομακρυσμένοι από τον δικό μας κόσμο, δοσμένοι στη δική τους αιώνια ἀταραξία. Εξάλλου, μαζί με τη φιλία, η ἀταραξία (δηλαδή η απουσία παθών και ταραχής) και η ἀπονία (η αποφυγή του πόνου και η επίτευξη της ηδονής) αποτελούν τα βασικά ιδεώδη του επικούρειου ανθρώπου. Ο άνθρωπος, σύμφωνα με την επικούρεια φιλοσοφία, δεν πρέπει παρά να επιδιώκει την ηδονή, και μάλιστα σε αυτόν τον κόσμο, αφού μετά θάνατον τον περιμένει η ανυπαρξία.
Κείμενα:
· Διογένης Λαέρτιος 10 (O βίος και το έργο του Επικούρου)
Βιβλιογραφία:
· A.A. Long. 1990. Η ελληνιστική φιλοσοφία. Μετάφρ. Σ. Δημόπουλος, Μ. Δραγώνα & Μονάχου. Αθήνα: ΜΙΕΤ, 37-128.
Γνωμικά αποδιδόμενα στον Επίκουρο :
https://www.gnomikologikon.gr/authquotes.php?auth=241
Λουκρίτιος , de rerum natura .
https://www.miet.gr/book-list/book-Paregklisis-O-Loykrhtios-kai-oi-aparxes-ths-newretikothtas
Λουκρίτιος , de rerum natura .
https://www.miet.gr/book-list/book-Paregklisis-O-Loykrhtios-kai-oi-aparxes-ths-newretikothtas
Β ) Λογοτεχνία :
Ηρώνδας : Μιμίαμβοι
Θεόκριτος : Ειδύλλια
Το ειδύλλιο συνιστά νέο ποιητικό είδος, η δημιουργία του οποίου εντάσσεται στο γενικότερο πλαίσιο της αλεξανδρινής αναθεώρησης των παλαιότερων ποιητικών ειδών και της δημιουργίας νέων (επύλλιο, αιτιολογικό έπος κ.ά.). Τα ποιήματα του Θεόκριτου, τα οποία, με ελάχιστες εξαιρέσεις, είναι γραμμένα σε δακτυλικό εξάμετρο (το μέτρο του έπους) και σε δωρική διάλεκτο με ενοφθαλμισμένα στοιχεία από άλλες διαλέκτους, αντιστέκονται στις απόπειρες που έχουν γίνει κατά καιρούς να καταταγούν σε κατηγορίες, και λόγω της θεματικής ποικιλίας ("ποιμενικά", αστικά, μυθολογικά, ερωτικά) και γιατί σ᾽ αυτά συναιρούνται στοιχεία από διαφορετικά παλαιότερα ποιητικά είδη. Ιδιαίτερα στενά συνδέεται το ειδύλλιο με το έπος (μέτρο) και με τον μίμο (δωρική διάλεκτος, διάλογος, καθημερινά θέματα).
Μένανδρος : Νέα Κωμωδία
. Στις κωμωδίες της Νέας οι υποθέσεις ήταν πέρα για πέρα επινοημένες από τον ποιητή. Περιορισμένες στο στενό πλαίσιο της οικογένειας και της γειτονιάς, βασίζονταν σε μεγάλους έρωτες, σε παρεξηγήσεις, σε μηχανορραφίες, σε συμπτώσεις, σε πολύχρονες απουσίες και απρόσμενες επιστροφές, σε πλαστοπροσωπίες, σε βιασμούς, σε έκθετα παιδιά και καθυστερημένους αναγνωρισμούς. Τα τρία τελευταία συνυπάρχουν, θυμίζουμε, στον Ίωνα, και επιβεβαιώνουν τη μεγάλη επίδραση του Ευριπίδη, που ο ρεαλισμός του, ο ερωτισμός του και η θυμοσοφία του χρησιμεύουν για σχολείο ανώτερης μόρφωσης στην κωμωδιογραφία της ελληνιστικής εποχής (Α. Σολομός).
Σάββατο 6 Ιουνίου 2020
Β1 -Β2 : 13o Μάθημα Ιστορίας
ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ
2 ) Γλυπτική
α) Ρομανικός Ρυθμός
Οί ρομανικές εκκλησίες αρχισαν νά διακοσμούνται για πρώτη φορά μέ
γλυπτά στή Γαλλία, αν καί σ’ αύτή την περίπτωση ή λέξη «διακοσμώ» είναι κάπως παραπλανητική. 'Οτιδήποτε άνήκε στό ναό είχε τόν συγκεκριμένο ρόλο του καί έπρεπε νά έκφράζει μιά συγκεκριμένη άντίληψη σέ σχέση μέ τή διδασκαλία τής Εκκλησίας. 'Η είσοδος τής έκκλησίας τοΰ 'Αγίου Τροφίμου στήν ’Άρλ, στή νότια Γαλλία, πού χτίστηκε τόν δωδέκατο αιώνα, είναι ένα άπό τά πιό ολοκλη- ρωμένα δείγματα αύτοϋ τοΰ ρυθμού.
Τό σχήμα της θυμίζει τή ρωμαϊκή άψίδα θριάμβου. Στό χώρο πάνω άπό τό ύπέρθυρο — τό τύμπανο, βλέπουμε τόν Χριστό «εν τή δόξη Του», περιτριγυρισμένο άπό τά σύμβολα τών τεσσάρων Εύαγγελιστών. Τά σύμβολα αύτά, τό λιοντάρι τοΰ Μάρκου, ό άγγελος τοΰ Ματθαίου, τό βόδι τοΰ Λουκά καί ό άετός τοΰ Ιωάννη, είναι έμπνευσμένα άπό τή Γραφή. Στήν Παλαιά
Διαθήκη διαβάζουμε γιά τό όραμα τοΰ Ιεζεκιήλ (Τεζ. Α' 4-12), όπου περιγράφει
τό θρόνο τοΰ Θεού, πού τόν κρατούν τέσσερα πλάσματα μέ κεφάλια λιονταριού,
άνθρώπου, βοδιού καί άετοΰ.
Αύτά τά γλυπτά δέν είναι δυνατόν νά είναι τόσο φυσικά, χαριτωμένα καί άνάλαφρα όσο τά κλασικά. Ή επιβλητική αύστηρότητά τους όμως τά κάνει ιδιαίτερα έντυπωσιακά. Βλέπεις αμέσως τί παριστά- νουν, καί ταιριάζουν πολύ καλύτερα μέ τό μεγαλείο δλου τού κτιρίου.
β ) Γοτθικός Ρυθμός
’Ακόμη καί άπό μακριά, αυτά τά άπίστευτα κτίσματα (οι γοτθικοί ναοί ) μοιάζουν νά διαλαλούν
τή δόξα των ουρανών. Ή πρόσοψη τής Παναγίας τών Παρισίων είναι ίσως τό
τελειότερο άπ’ όλα. Τόσο διαφανής καί άνετη είναι ή διάταξη πυλών και των παραθύρων, τόσο ανάλαφρο
καί γεμάτο χάρη τό λιθό-
γλυπτο δικτύωμα τοΰ εξώστη, ώστε
ξεχνάμε τό βάρος τοΰ πέτρινου αυτού
όγκου καί όλο τό κτίριο μοιάζει
νά άνυψώνεται μπροστά μας σάν άν-
τικατοπτρισμός.
Παρόμοια αίσθηση ελαφράδας καί έλλειψης βάρους δίνουν καί τά
γλυπτά πού πλαισιώνουν τις πύλες
σάν ούράνια στρατιά. Ένώ ό τεχνίτης τής ρομανικής ”Αρλ, εκανε τις μορφές τών άγιων του νά μοιάζουν μέ συμπαγείς πεσσούς, στέρεα ενσωματωμένους στόν άρχιτεκτονικό σκελετό, ό μάστορας
πού δούλεψε στή βόρεια πύλη
τοΰ καθεδρικού ναού τής Chartres,
έδωσε ζωή σέ καθεμιά άπό τις μορφές του. Μοιάζουν νά κινούνται, ν’ άλληλοκοιτάζονται μέ σοβαρότητα, ένώ ή ροή τών πτυχών ύποδηλώνει, γι’ άλλη μιά φορά, πώς κάτω άπ’ αύτές υπάρχει ένα άνθρώπινο σώμα. Κάθε μορφή χαρακτηρίζεται καθαρά καί θά
μπορούσε νά τήν άναγνωρίσει όποιος ξέρει τήν Παλαιά Διαθήκη. Δέ δυσκολευόμαστε νά διακρίνουμε τόν ’Αβραάμ· είναι ό γέροντας πού κρατάει τό γιό του τόν ’Ισαάκ, έτοιμο γιά τή θυσία. Ό Μωυσής ξεχωρίζει έπίσης εύκολα, γιατί
κρατάει τίς Δέκα ’Εντολές χαραγμένες σέ πλάκες, καί έχει πλάι του τήν κολόνα μέ τόν χαλκουν δφιν, μέ τόν όποιο γιάτρεψε τούς ’Ισραηλίτες. Στά δεξιά τοΰ ’Αβραάμ είναι ό Μελχισεδέκ, βασιλιάς τοΰ Σαλήμ, γιά τόν όποιο ή 'Αγία Γραφή (Γένεσις ΙΔ', ι 8 ) μάς λέει πώς ήταν ίερεος του Θεοϋ τού υψίστοϋ καί ότι έξήνεγκε άρτους και οίνον γιά νά υποδεχτεί τόν Αβραάμ ύστερα άπό μιά νικηφόρα
μάχη. Γι’ αύτή του τήν ιδιότητα ή μεσαιωνική θεολογία τόν άντιμετώπιζε ώς τό άρχικό πρότυπο τοΰ Ιερέα πού μεταδίδει τά άχραντα μυστήρια καί έτσι έχει ώς διακριτικό τό δισκοπότηρο καί τό θυμιατήρι. Μέ τόν ίδιο τρόπο έπισημαίνονται καθαρά μέ κάποιο σύμβολο όλες οί μορφές πού συνωστίζονται στίς πύλες τών μεγάλων γοτθικών καθεδρικών ναών, γιά νά κατανοούν καί νά στοχάζονται οΐ πιστοί τό νόημα καί τό μήνυμά τους. "Ολες μαζί άποτελοΰν μιά εξίσου ολοκληρωμένη ένσάρκωση τής διδασκαλίας τής ’Εκκλησίας όσο καί τά έργα πού μάς άπασχόλησαν στό προηγούμενο κεφάλαιο. Νιώθουμε ώστόσο πώς ό γλύπτης τής γοτθικής περιόδου άντιμετώπισε τό ρόλο του μ’ ένα καινούριο πνεύμα. Κατά τήν ιδέα του, τά άγάλματα δέν είναι μόνο ιερά σύμβολα, επιβλητικές υπομνήσεις μιας ηθικής άλήθειας. Τό καθένα θά πρέπει νά άντιπροσώπευε γι’ αύτόν μιάν αύτοδύναμη μορφή, διαφορετική άπό τή διπλανή στή στάση καί στόν τύπο τής ομορφιάς, εμποτισμένη μέ προσωπικό ήθος.
Ή Εικόνα από τόν γοτθικό καθεδρικό ναό τού Στρασβούργου, πού χτίστηκε στις αρχές τού δέκατου τρίτου αιώνα, δείχνει τό νέο πνεύμα μέ τό όποιο δούλευαν οί γλύπτες. Παριστάνει τό θάνατο τής Παναγίας. Οί δώδεκα ’Απόστολοι περιστοιχίζουν την κλίνη τηςενώ ή Μαρία ή Μαγδαληνή γονατίζει μπροστά της. Ό Χριστός, στό κέντρο, δέχεται τήν ψυχή τής Παναγίας στήν άγκαλιά του. Βλέπουμε ότι ό καλλιτέχνης προσπαθούσε ακόμη νά κρατήσει κάτι από τήν
ίερόπρεπη συμμετρία τής προηγούμενης περιόδου. Μπορούμε νά φανταστούμε
ότι σχεδίασε σέ πρώτη φάση τό σύμπλεγμα γιά νά τοποθετήσει τά κεφάλια τών ’Αποστόλων γύρω από τήν άψίδα, μέ τούς δυό ’Αποστόλους κοντά στό κρεβάτι, σέ άντιστοιχία τόν ένα μέ τόν άλλο, καί μέ τή μορφή τού Χριστού στή μέση. Δέν τόν Ικανοποιούσε όμως πιά μιά καθαρά συμμετρική διάταξη, όπως τόν τεχνίτητού 12ου αιώνα,Είναι φανερό πώς ήθελε νά δώσει ζωή στις μορφές του. Βλέπουμε μιάν έκφραση πένθους στά ώραΐα πρόσωπα τών Αποστόλων, μέ τ’ άνασηκωμένα φρύδια τους καί τό γεμάτο ένταση βλέμμα.
Τρεις απ’ αύτούς σηκώνουν στό πρόσωπο τά χέρια, σέ μιά παραδοσιακή χειρονομία θλίψης. Πιό εκφραστικό άκόμη είναι τό πρόσωπο καί ή φιγούρα τής Μαρίας τής Μαγδαληνής, πού είναι σωριασμένη μπροστά στό κρεβάτι σφίγγοντας τά χέρια — καί είναι αξιοθαύμαστο πώς ό καλλιτέχνης κατόρθωσε νά δώσειτήν αντίθεση ανάμεσα στα δικά της χαρακτηριστικά καί στό γαλήνιο, μακάριο
Ή Κοίμηση πρόσωπο τής Παναγίας. Οί πτυχές δέν είναι πιά εδώ τό άδειο κέλυφος καί οί
ζή; Θεοτόκου καθαρά διακοσμητικές σπείρες πού βλέπουμε στά πρώτα μεσαιωνικά έργα. Οί
καλλιτέχνες τής γοτθικής έποχής προσπάθησαν νά καταλάβουν, σέ δ,τι άφορά τίς πτυχώσεις πού περιβάλλουν τό σώμα, τήν τεχνική τών άρχαίων πού είχε φτάσει ώς αυτούς. Μπορεί νά άναζήτησαν διδάγματα σέ δ,τι είχε άπομείνει άπό τά είδωλολατρικά έργα, τίς ρωμαϊκές ταφόπετρες καί τίς άψίδες τοΰ θριάμβου, πού είχαν διασωθεί σέ υπολογίσιμο άριθμό στή Γαλλία. ’Έτσι ξαναβρήκαν πάλι
τή χαμένη κλασική τέχνη, πού άφηνε νά διαγραφεϊ ή δομή τοΰ σώματος κάτω άπό τίς πτυχές. Πράγματι, ό καλλιτέχνης αισθανόταν περήφανος πού μπορούσε νά έφαρμόσει αυτή τή δύσκολη τεχνική. Ό τρόπος μέ τόν όποϊο φαίνονται κάτω άπό τό ύφασμα τά πόδια καί τά χέρια τής Παναγίας, καθώς καί τό χέρι τοΰ Χριστοΰ, μαρτυρεί πώς αύτοί οί γλύπτες δέν ένδιαφέρονταν πιά μόνο γιά τό τί
παρίσταναν, άλλά καί γιά τό πώς θά τό παρίσταναν. Γιά άλλη μιά φορά, δπως στήν έποχή τής μεγάλης άφύπνισης στήν Ελλάδα, άρχιζαν νά έξετάζουν τή φύση, όχι τόσο γιά νά τή μιμηθοΰν, άλλά γιά νά μάθουν άπό αύτήν πώς νά καταστήσουν πειστική μιά μορφή. Υπάρχει ώστόσο τεράστια διαφορά άνάμεσα στήν έλληνική καί στή γοτθική τέχνη, άνάμεσα στήν τέχνη τοΰ ναοΰ καί τήν τέχνη τής καθεδρικής εκκλησίας. Οί "Ελληνες καλλιτέχνες τοΰ πέμπτου αιώνα π.Χ. ένδιαφέρονταν κυρίως νά πλάσουν τήν εικόνα τοΰ ώραίου σώματος. Γιά τούς καλλιτέχνες τής γοτθικής έποχής, όλες αυτές οί μέθοδοι καί τά τεχνάσματα άποτελοΰσαν μέσα πού όδηγοΰσαν σ’ ένα σκοπό: νά άφηγηθοΰν τίς ιστορίες τής Γ ραφής πιό πειστικά καί πιό συγκινητικά. Δέν άφηγοΰνται γιά χάρη τής ίδιαςτής αφήγησης, αλλά για χάρη τοϋ μηνύματος της, καθώς καί γιά τήν παρηγοριά καί τό φρονηματισμό πού μπορούσαν ν’ άποκομίσουν οί πιστοί. Ή στάση τοΰ Χρίστου, όπως κοιτάζει τήν Παναγία τήν ώρα πού πεθαίνει, ήταν άσφαλώς σημαντικότερη γιά τόν καλλιτέχνη άπό τήν επιδέξια άπόδοση των μυώνων.
ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ
2 ) Γλυπτική
α) Ρομανικός Ρυθμός
Οί ρομανικές εκκλησίες αρχισαν νά διακοσμούνται για πρώτη φορά μέγλυπτά στή Γαλλία, αν καί σ’ αύτή την περίπτωση ή λέξη «διακοσμώ» είναι κάπως παραπλανητική. 'Οτιδήποτε άνήκε στό ναό είχε τόν συγκεκριμένο ρόλο του καί έπρεπε νά έκφράζει μιά συγκεκριμένη άντίληψη σέ σχέση μέ τή διδασκαλία τής Εκκλησίας. 'Η είσοδος τής έκκλησίας τοΰ 'Αγίου Τροφίμου στήν ’Άρλ, στή νότια Γαλλία, πού χτίστηκε τόν δωδέκατο αιώνα, είναι ένα άπό τά πιό ολοκλη- ρωμένα δείγματα αύτοϋ τοΰ ρυθμού.
Διαθήκη διαβάζουμε γιά τό όραμα τοΰ Ιεζεκιήλ (Τεζ. Α' 4-12), όπου περιγράφει
τό θρόνο τοΰ Θεού, πού τόν κρατούν τέσσερα πλάσματα μέ κεφάλια λιονταριού,
άνθρώπου, βοδιού καί άετοΰ.
Αύτά τά γλυπτά δέν είναι δυνατόν νά είναι τόσο φυσικά, χαριτωμένα καί άνάλαφρα όσο τά κλασικά. Ή επιβλητική αύστηρότητά τους όμως τά κάνει ιδιαίτερα έντυπωσιακά. Βλέπεις αμέσως τί παριστά- νουν, καί ταιριάζουν πολύ καλύτερα μέ τό μεγαλείο δλου τού κτιρίου.
β ) Γοτθικός Ρυθμός
’Ακόμη καί άπό μακριά, αυτά τά άπίστευτα κτίσματα (οι γοτθικοί ναοί ) μοιάζουν νά διαλαλούν
τή δόξα των ουρανών. Ή πρόσοψη τής Παναγίας τών Παρισίων είναι ίσως τό
τελειότερο άπ’ όλα. Τόσο διαφανής καί άνετη είναι ή διάταξη πυλών και των παραθύρων, τόσο ανάλαφρο
καί γεμάτο χάρη τό λιθό-
γλυπτο δικτύωμα τοΰ εξώστη, ώστε
ξεχνάμε τό βάρος τοΰ πέτρινου αυτού
όγκου καί όλο τό κτίριο μοιάζει
νά άνυψώνεται μπροστά μας σάν άν-
τικατοπτρισμός.
Παρόμοια αίσθηση ελαφράδας καί έλλειψης βάρους δίνουν καί τά
γλυπτά πού πλαισιώνουν τις πύλες
σάν ούράνια στρατιά. Ένώ ό τεχνίτης τής ρομανικής ”Αρλ, εκανε τις μορφές τών άγιων του νά μοιάζουν μέ συμπαγείς πεσσούς, στέρεα ενσωματωμένους στόν άρχιτεκτονικό σκελετό, ό μάστορας
πού δούλεψε στή βόρεια πύλη
τοΰ καθεδρικού ναού τής Chartres,
έδωσε ζωή σέ καθεμιά άπό τις μορφές του. Μοιάζουν νά κινούνται, ν’ άλληλοκοιτάζονται μέ σοβαρότητα, ένώ ή ροή τών πτυχών ύποδηλώνει, γι’ άλλη μιά φορά, πώς κάτω άπ’ αύτές υπάρχει ένα άνθρώπινο σώμα. Κάθε μορφή χαρακτηρίζεται καθαρά καί θά
μπορούσε νά τήν άναγνωρίσει όποιος ξέρει τήν Παλαιά Διαθήκη. Δέ δυσκολευόμαστε νά διακρίνουμε τόν ’Αβραάμ· είναι ό γέροντας πού κρατάει τό γιό του τόν ’Ισαάκ, έτοιμο γιά τή θυσία. Ό Μωυσής ξεχωρίζει έπίσης εύκολα, γιατί
κρατάει τίς Δέκα ’Εντολές χαραγμένες σέ πλάκες, καί έχει πλάι του τήν κολόνα μέ τόν χαλκουν δφιν, μέ τόν όποιο γιάτρεψε τούς ’Ισραηλίτες. Στά δεξιά τοΰ ’Αβραάμ είναι ό Μελχισεδέκ, βασιλιάς τοΰ Σαλήμ, γιά τόν όποιο ή 'Αγία Γραφή (Γένεσις ΙΔ', ι 8 ) μάς λέει πώς ήταν ίερεος του Θεοϋ τού υψίστοϋ καί ότι έξήνεγκε άρτους και οίνον γιά νά υποδεχτεί τόν Αβραάμ ύστερα άπό μιά νικηφόρα
μάχη. Γι’ αύτή του τήν ιδιότητα ή μεσαιωνική θεολογία τόν άντιμετώπιζε ώς τό άρχικό πρότυπο τοΰ Ιερέα πού μεταδίδει τά άχραντα μυστήρια καί έτσι έχει ώς διακριτικό τό δισκοπότηρο καί τό θυμιατήρι. Μέ τόν ίδιο τρόπο έπισημαίνονται καθαρά μέ κάποιο σύμβολο όλες οί μορφές πού συνωστίζονται στίς πύλες τών μεγάλων γοτθικών καθεδρικών ναών, γιά νά κατανοούν καί νά στοχάζονται οΐ πιστοί τό νόημα καί τό μήνυμά τους. "Ολες μαζί άποτελοΰν μιά εξίσου ολοκληρωμένη ένσάρκωση τής διδασκαλίας τής ’Εκκλησίας όσο καί τά έργα πού μάς άπασχόλησαν στό προηγούμενο κεφάλαιο. Νιώθουμε ώστόσο πώς ό γλύπτης τής γοτθικής περιόδου άντιμετώπισε τό ρόλο του μ’ ένα καινούριο πνεύμα. Κατά τήν ιδέα του, τά άγάλματα δέν είναι μόνο ιερά σύμβολα, επιβλητικές υπομνήσεις μιας ηθικής άλήθειας. Τό καθένα θά πρέπει νά άντιπροσώπευε γι’ αύτόν μιάν αύτοδύναμη μορφή, διαφορετική άπό τή διπλανή στή στάση καί στόν τύπο τής ομορφιάς, εμποτισμένη μέ προσωπικό ήθος.
Ή Εικόνα από τόν γοτθικό καθεδρικό ναό τού Στρασβούργου, πού χτίστηκε στις αρχές τού δέκατου τρίτου αιώνα, δείχνει τό νέο πνεύμα μέ τό όποιο δούλευαν οί γλύπτες. Παριστάνει τό θάνατο τής Παναγίας. Οί δώδεκα ’Απόστολοι περιστοιχίζουν την κλίνη τηςενώ ή Μαρία ή Μαγδαληνή γονατίζει μπροστά της. Ό Χριστός, στό κέντρο, δέχεται τήν ψυχή τής Παναγίας στήν άγκαλιά του. Βλέπουμε ότι ό καλλιτέχνης προσπαθούσε ακόμη νά κρατήσει κάτι από τήνίερόπρεπη συμμετρία τής προηγούμενης περιόδου. Μπορούμε νά φανταστούμε
ότι σχεδίασε σέ πρώτη φάση τό σύμπλεγμα γιά νά τοποθετήσει τά κεφάλια τών ’Αποστόλων γύρω από τήν άψίδα, μέ τούς δυό ’Αποστόλους κοντά στό κρεβάτι, σέ άντιστοιχία τόν ένα μέ τόν άλλο, καί μέ τή μορφή τού Χριστού στή μέση. Δέν τόν Ικανοποιούσε όμως πιά μιά καθαρά συμμετρική διάταξη, όπως τόν τεχνίτητού 12ου αιώνα,Είναι φανερό πώς ήθελε νά δώσει ζωή στις μορφές του. Βλέπουμε μιάν έκφραση πένθους στά ώραΐα πρόσωπα τών Αποστόλων, μέ τ’ άνασηκωμένα φρύδια τους καί τό γεμάτο ένταση βλέμμα.
Τρεις απ’ αύτούς σηκώνουν στό πρόσωπο τά χέρια, σέ μιά παραδοσιακή χειρονομία θλίψης. Πιό εκφραστικό άκόμη είναι τό πρόσωπο καί ή φιγούρα τής Μαρίας τής Μαγδαληνής, πού είναι σωριασμένη μπροστά στό κρεβάτι σφίγγοντας τά χέρια — καί είναι αξιοθαύμαστο πώς ό καλλιτέχνης κατόρθωσε νά δώσειτήν αντίθεση ανάμεσα στα δικά της χαρακτηριστικά καί στό γαλήνιο, μακάριο
Ή Κοίμηση πρόσωπο τής Παναγίας. Οί πτυχές δέν είναι πιά εδώ τό άδειο κέλυφος καί οί
ζή; Θεοτόκου καθαρά διακοσμητικές σπείρες πού βλέπουμε στά πρώτα μεσαιωνικά έργα. Οί
καλλιτέχνες τής γοτθικής έποχής προσπάθησαν νά καταλάβουν, σέ δ,τι άφορά τίς πτυχώσεις πού περιβάλλουν τό σώμα, τήν τεχνική τών άρχαίων πού είχε φτάσει ώς αυτούς. Μπορεί νά άναζήτησαν διδάγματα σέ δ,τι είχε άπομείνει άπό τά είδωλολατρικά έργα, τίς ρωμαϊκές ταφόπετρες καί τίς άψίδες τοΰ θριάμβου, πού είχαν διασωθεί σέ υπολογίσιμο άριθμό στή Γαλλία. ’Έτσι ξαναβρήκαν πάλι
τή χαμένη κλασική τέχνη, πού άφηνε νά διαγραφεϊ ή δομή τοΰ σώματος κάτω άπό τίς πτυχές. Πράγματι, ό καλλιτέχνης αισθανόταν περήφανος πού μπορούσε νά έφαρμόσει αυτή τή δύσκολη τεχνική. Ό τρόπος μέ τόν όποϊο φαίνονται κάτω άπό τό ύφασμα τά πόδια καί τά χέρια τής Παναγίας, καθώς καί τό χέρι τοΰ Χριστοΰ, μαρτυρεί πώς αύτοί οί γλύπτες δέν ένδιαφέρονταν πιά μόνο γιά τό τί
παρίσταναν, άλλά καί γιά τό πώς θά τό παρίσταναν. Γιά άλλη μιά φορά, δπως στήν έποχή τής μεγάλης άφύπνισης στήν Ελλάδα, άρχιζαν νά έξετάζουν τή φύση, όχι τόσο γιά νά τή μιμηθοΰν, άλλά γιά νά μάθουν άπό αύτήν πώς νά καταστήσουν πειστική μιά μορφή. Υπάρχει ώστόσο τεράστια διαφορά άνάμεσα στήν έλληνική καί στή γοτθική τέχνη, άνάμεσα στήν τέχνη τοΰ ναοΰ καί τήν τέχνη τής καθεδρικής εκκλησίας. Οί "Ελληνες καλλιτέχνες τοΰ πέμπτου αιώνα π.Χ. ένδιαφέρονταν κυρίως νά πλάσουν τήν εικόνα τοΰ ώραίου σώματος. Γιά τούς καλλιτέχνες τής γοτθικής έποχής, όλες αυτές οί μέθοδοι καί τά τεχνάσματα άποτελοΰσαν μέσα πού όδηγοΰσαν σ’ ένα σκοπό: νά άφηγηθοΰν τίς ιστορίες τής Γ ραφής πιό πειστικά καί πιό συγκινητικά. Δέν άφηγοΰνται γιά χάρη τής ίδιαςτής αφήγησης, αλλά για χάρη τοϋ μηνύματος της, καθώς καί γιά τήν παρηγοριά καί τό φρονηματισμό πού μπορούσαν ν’ άποκομίσουν οί πιστοί. Ή στάση τοΰ Χρίστου, όπως κοιτάζει τήν Παναγία τήν ώρα πού πεθαίνει, ήταν άσφαλώς σημαντικότερη γιά τόν καλλιτέχνη άπό τήν επιδέξια άπόδοση των μυώνων.
Παρασκευή 5 Ιουνίου 2020
Α2 : 8ο Μάθημα Λογοτεχνίας
Κ. ΚΑΒΑΦΗΣ ( συνέχεια...)
Η Ποίηση του Καβάφη είναι υπαρξιακή , όπως κάθε μεγάλη Τέχνη . Είδαμε στην α ενότητα , πως δουλεύει το θέμα του Έρωτα . Στα ποιήματα που ακολουθούν κοινό σημείο είναι το σκηνικό ! Στήνει σκηνές παρμένες από την Ιστορία , όχι όμως από ένδοξες στιγμές , ούτε κι από πασίγνωστα γεγονότα (συχνά οι πληροφορίες του είναι παρμένες από τα " ψιλά " των χρονογράφων ) Ελληνιστικοί χρόνοι , Ρωμαϊκή Εποχή , το Βυζάντιο στη παρακμή του .
Ποιος , άραγε ο στόχος αυτών των σκηνικών ;
Διάβασε τα παρακάτω ποιήματα και δες από ποια εποχή αντλούν το σκηνικό τους .Κάνε μια πρώτη προσπάθεια να βρεις το θέμα του κάθε ποιήματος και δείξε πως αναδεικνύεται από το συγκεκριμένο σκηνικό .
αόρατος θίασος να περνά
με μουσικές εξαίσιες, με φωνές -
την τύχη σου που ενδίδει πιά, τα έργα σου
που απέτυχαν, τα σχέδια της ζωής σου
που βγήκαν όλα πλάνες, μη ανοφέλετα θρηνήσεις.
Σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος,
αποχαιρέτα την, την Αλεξάνδρεια που φεύγει.
Προ πάντων να μη γελασθείς, μην πεις πως ήταν
ένα όνειρο, πως απατήθηκεν η ακοή σου·
μάταιες ελπίδες τέτοιες μην καταδεχθείς.
Σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος,
σαν που ταιριάζει σε που αξιώθηκες μιά τέτοια πόλι,
πλησίασε σταθερά προς το παράθυρο,
κι άκουσε με συγκίνησιν, αλλ' όχι
με των δειλών τα παρακάλια και παράπονα,
ως τελευταία απόλαυσι τους ήχους,
τα εξαίσια όργανα του μυστικού θιάσου,
κι αποχαιρέτα την, την Αλεξάνδρεια που χάνεις.
* Ο τίτλος είναι παρμένος από το Βίο του Αντωνίου, 75, του Πλουτάρχου. Ο Πλούταρχος διηγείται πως το τελευταίο βράδυ πριν από την είσοδο του Οκτάβιου στην Αλεξάνδρεια (Αύγουστος του 30 π.Χ.) κάτω από το παράθυρο του Αντωνίου ακούστηκε ο θόρυβος ενός «αόρατου θιάσου». Δόθηκε η ερμηνεία πως ήταν ο προστάτης του Αντωνίου, ο θεός Διόνυσος που τον εγκατέλειπε («Ἐδόκει δέ τοῖς ἀναλογιζομένοις τό σημεῖον ἀπολείπειν ὁ Θεός Ἀντώνιον, ὧ μάλιστα συνεξομοιῶν καί συνοικειῶν ἑαυτόν διετέλεσεν»).
Εντόπισε όλες τις επαναλήψεις του κειμένου( ολικές , μερικές , δομικές , νοηματικές ) και δείξε πως λειτουργούν .
Είναι οι βάρβαροι να φθάσουν σήμερα.
-Γιατί μέσα στην Σύγκλητο μιά τέτοια απραξία;
Τι κάθοντ' οι Συγκλητικοί και δεν νομοθετούνε;
-Γιατί οι βάρβαροι θα φθάσουν σήμερα.
Τι νόμους πια θα κάμουν οι Συγκλητικοί;
Οι βάρβαροι σαν έλθουν θα νομοθετήσουν.
-Γιατί ο αυτοκράτωρ μας τόσο πρωί σηκώθη,
και κάθεται στης πόλεως την πιο μεγάλη πύλη
στον θρόνο επάνω, επίσημος, φορώντας την κορώνα;
-Γιατί οι βάρβαροι θα φθάσουν σήμερα.
Κι ο αυτοκράτωρ περιμένει να δεχθεί
τον αρχηγό τους. Μάλιστα ετοίμασε
για να τον δώσει μια περγαμηνή. Εκεί
τον έγραψε τίτλους πολλούς κι ονόματα.
-Γιατί οι δυό μας ύπατοι κ' οι πραίτορες εβγήκαν
σήμερα με τες κόκκινες, τες κεντημένες τόγες·
γιατί βραχιόλια φόρεσαν με τόσους αμεθύστους,
και δαχτυλίδια με λαμπρά γυαλιστερά σμαράγδια·
γιατί να πιάσουν σήμερα πολύτιμα μπαστούνια
μ' ασήμια και μαλάματα έκτακτα σκαλισμένα;
Γιατί οι βάρβαροι θα φθάσουν σήμερα·
και τέτοια πράγματα θαμπόνουν τους βαρβάρους.
-Γιατί κ' οι άξιοι ρήτορες δεν έρχονται σαν πάντα
να βγάλουνε τους λόγους τους, να πούνε τα δικά τους;
Γιατί οι βάρβαροι θα φθάσουν σήμερα·
κι αυτοί βαριούντ' ευφράδειες και δημηγορίες.
-Γιατί ν' αρχίσει μονομιάς αυτή η ανησυχία
κ' η σύγχυσις. (Τα πρόσωπα τι σοβαρά που έγιναν).
Γιατί αδειάζουν γρήγορα οι δρόμοι κ' οι πλατέες,
κι όλοι γυρνούν στα σπίτια τους πολύ συλλογισμένοι;
Γιατί ενύχτωσε κ' οι βάρβαροι δεν ήλθαν.
Και μερικοί έφθασαν απ' τα σύνορα,
και είπανε πως βάρβαροι πια δεν υπάρχουν.
Και τώρα τι θα γένουμε χωρίς βαρβάρους.
Οι άνθρωποι αυτοί ήσαν μιά κάποια λύσις.
Να επισημάνεις τις επαναλήψεις του κειμένου και τον ρόλο τους .
http://fotodendro.blogspot.com/2011/08/blog-post_26.html
Αφού διαβάσεις προσεκτικά το κείμενο για την Ειρωνεία , προσπάθησε να την εντοπίσεις σε κάποια από τα ποιήματα που σου δίνονται .
Κατόπιν , προσπάθησε να δείξεις πως λειτουργεί .
με κοραλλένιους αετούς, βαθυά κοιμάται
ο Νέρων -- ασυνείδητος, ήσυχος, κ' ευτυχής·
ακμαίος μες στην ευρωστία της σαρκός,
και στης νεότητος τ' ωραίο σφρίγος.
Αλλά στην αίθουσα την αλαβάστρινη που κλείνει
των Αηνοβάρβων το αρχαίο λαράριο
τι ανήσυχοι που είν' οι Λάρητές του.
Τρέμουν οι σπιτικοί μικροί θεοί,
και προσπαθούν τ' ασήμαντά των σώματα να κρύψουν.
Γιατί άκουσαν μια απαίσια βοή,
θανάσιμη βοή την σκάλα ν' ανεβαίνει,
βήματα σιδερένια που τραντάζουν τα σκαλιά.
Και λιγοθυμισμένοι τώρα οι άθλιοι Λάρητες,
μέσα στο βάθος του λαράριου χώνονται,
ο ένας τον άλλονα σκουντά και σκουντουφλά,
ο ένας μικρός θεός πάνω στον άλλο πέφτει
γιατί κατάλαβαν τι είδος βοή είναι τούτη,
τάνοιωσαν πια τα βήματα των Εριννύων.
για τα ωραία και μεγάλα έργα
η άδικη αυτή σου η τύχη πάντα
ενθάρρυνσι κ' επιτυχία να σε αρνείται·
να σ' εμποδίζουν ευτελείς συνήθειες,
και μικροπρέπειες, κι αδιαφορίες.
Και τι φρικτή η μέρα που ενδίδεις
(η μέρα που αφέθηκες κ' ενδίδεις),
και φεύγεις οδοιπόρος για τα Σούσα,
και πιαίνεις στον μονάρχην Αρταξέρξη
που ευνοϊκά σε βάζει στην αυλή του,
και σε προσφέρει σατραπείες, και τέτοια.
Και συ τα δέχεσαι με απελπισία
αυτά τα πράγματα που δεν τα θέλεις.
Άλλα ζητεί η ψυχή σου, γι' άλλα κλαίει·
τον έπαινο του Δήμου και των Σοφιστών,
τα δύσκολα και τ' ανεκτίμητα Εύγε·
την Αγορά, το Θέατρο, και τους Στεφάνους.
Αυτά πού θα στα δώσει ο Αρταξέρξης,
αυτά πού θα τα βρείς στη σατραπεία·
και τι ζωή χωρίς αυτά θα κάμεις.
τες δέκα μέρες που διέμεινεν αυτού,
ο ηγεμών εκ Δυτικής Λιβύης
Αριστομένης, υιός του Μενελάου.
Ως τ' όνομά του, κ' η περιβολή, κοσμίως, ελληνική.
Δέχονταν ευχαρίστως τες τιμές, αλλά
δεν τες επιζητούσεν· ήταν μετριόφρων.
Αγόραζε βιβλία ελληνικά,
ιδίως ιστορικά και φιλοσοφικά.
Προ πάντων δε άνθρωπος λιγομίλητος.
Θάταν βαθύς στες σκέψεις, διεδίδετο,
κ' οι τέτοιοι τόχουν φυσικό να μη μιλούν πολλά.
Μήτε βαθύς στες σκέψεις ήταν, μήτε τίποτε.
Ένας τυχαίος, αστείος άνθρωπος.
Πήρε όνομα ελληνικό, ντύθηκε σαν τους Έλληνας,
έμαθ' επάνω, κάτω σαν τους Έλληνας να φέρεται·
κ' έτρεμεν η ψυχή του μη τυχόν
χαλάσει την καλούτσικην εντύπωσι
μιλώντας με βαρβαρισμούς δεινούς τα ελληνικά,
κ' οι Αλεξανδρινοί τον πάρουν στο ψιλό,
ως είναι το συνήθειο τους, οι απαίσιοι.
Γι' αυτό και περιορίζονταν σε λίγες λέξεις,
προσέχοντας με δέος τες κλίσεις και την προφορά·
κ' έπληττεν ουκ ολίγον έχοντας
κουβέντες στοιβαγμένες μέσα του.
Μπορούμε κάλλιστα να φαντασθούμε
πως θ' αδιαφόρησαν παντάπασι στην Σπάρτη
για την επιγραφήν αυτή. «Πλην Λακεδαιμονίων»,
μα φυσικά. Δεν ήσαν οι Σπαρτιάται
για να τους οδηγούν και για να τους προστάζουν
σαν πολυτίμους υπηρέτας. Άλλωστε
μια πανελλήνια εκστρατεία χωρίς
Σπαρτιάτη βασιλέα γι' αρχηγό
δεν θα τους φαίνονταν πολλής περιωπής.
Α βεβαιότατα «πλην Λακεδαιμονίων».
Είναι κι αυτή μιά στάσις. Νοιώθεται.
Έτσι, πλην Λακεδαιμονίων στον Γρανικό·
και στην Ισσό μετά· και στην τελειωτική
την μάχη, όπου εσαρώθη ο φοβερός στρατός
που στ' Άρβηλα συγκέντρωσαν οι Πέρσαι:
που απ' τ' Άρβηλα ξεκίνησε για νίκην, κ' εσαρώθη.
Κι απ' την θαυμάσια πανελλήνιαν εκστρατεία,
την νικηφόρα, την περίλαμπρη,
την περιλάλητη, την δοξασμένη
ως άλλη δεν δοξάσθηκε καμιά,
την απαράμιλλη: βγήκαμ' εμείς·
ελληνικός καινούριος κόσμος, μέγας.
Εμείς· οι Αλεξανδρείς, οι Αντιοχείς,
οι Σελευκείς, κ' οι πολυάριθμοι
επίλοιποι Έλληνες Αιγύπτου και Συρίας,
κ' οι εν Μηδία, κ' οι εν Περσίδι, κι όσοι άλλοι.
Με τες εκτεταμένες επικράτειες,
με την ποικίλη δράσι των στοχαστικών προσαρμογών.
Και την Κοινήν Ελληνική Λαλιά
ως μέσα στην Βακτριανή την πήγαμεν, ως τους Ινδούς.
Για Λακεδαιμονίους να μιλούμε τώρα!
ώρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες.
Ποτέ από το χρέος μη κινούντες·
δίκαιοι κ' ίσοι σ' όλες των τες πράξεις,
αλλά με λύπη κιόλας κ' ευσπλαχνία·
γενναίοι οσάκις είναι πλούσιοι, κι όταν
είναι πτωχοί, πάλ' εις μικρόν γενναίοι,
πάλι συντρέχοντες όσο μπορούνε·
πάντοτε την αλήθεια ομιλούντες,
πλην χωρίς μίσος για τους ψευδομένους.
Και περισσότερη τιμή τους πρέπει
όταν προβλέπουν (και πολλοί προβλέπουν)
πως ο Εφιάλτης θα φανεί στο τέλος,
κ' οι Μήδοι επί τέλους θα διαβούνε.
Κ. ΚΑΒΑΦΗΣ ( συνέχεια...)
Η Ποίηση του Καβάφη είναι υπαρξιακή , όπως κάθε μεγάλη Τέχνη . Είδαμε στην α ενότητα , πως δουλεύει το θέμα του Έρωτα . Στα ποιήματα που ακολουθούν κοινό σημείο είναι το σκηνικό ! Στήνει σκηνές παρμένες από την Ιστορία , όχι όμως από ένδοξες στιγμές , ούτε κι από πασίγνωστα γεγονότα (συχνά οι πληροφορίες του είναι παρμένες από τα " ψιλά " των χρονογράφων ) Ελληνιστικοί χρόνοι , Ρωμαϊκή Εποχή , το Βυζάντιο στη παρακμή του .
Ποιος , άραγε ο στόχος αυτών των σκηνικών ;
Διάβασε τα παρακάτω ποιήματα και δες από ποια εποχή αντλούν το σκηνικό τους .Κάνε μια πρώτη προσπάθεια να βρεις το θέμα του κάθε ποιήματος και δείξε πως αναδεικνύεται από το συγκεκριμένο σκηνικό .
Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον*
Σαν έξαφνα, ώρα μεσάνυχτ', ακουσθείαόρατος θίασος να περνά
με μουσικές εξαίσιες, με φωνές -
την τύχη σου που ενδίδει πιά, τα έργα σου
που απέτυχαν, τα σχέδια της ζωής σου
που βγήκαν όλα πλάνες, μη ανοφέλετα θρηνήσεις.
Σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος,
αποχαιρέτα την, την Αλεξάνδρεια που φεύγει.
Προ πάντων να μη γελασθείς, μην πεις πως ήταν
ένα όνειρο, πως απατήθηκεν η ακοή σου·
μάταιες ελπίδες τέτοιες μην καταδεχθείς.
Σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος,
σαν που ταιριάζει σε που αξιώθηκες μιά τέτοια πόλι,
πλησίασε σταθερά προς το παράθυρο,
κι άκουσε με συγκίνησιν, αλλ' όχι
με των δειλών τα παρακάλια και παράπονα,
ως τελευταία απόλαυσι τους ήχους,
τα εξαίσια όργανα του μυστικού θιάσου,
κι αποχαιρέτα την, την Αλεξάνδρεια που χάνεις.
* Ο τίτλος είναι παρμένος από το Βίο του Αντωνίου, 75, του Πλουτάρχου. Ο Πλούταρχος διηγείται πως το τελευταίο βράδυ πριν από την είσοδο του Οκτάβιου στην Αλεξάνδρεια (Αύγουστος του 30 π.Χ.) κάτω από το παράθυρο του Αντωνίου ακούστηκε ο θόρυβος ενός «αόρατου θιάσου». Δόθηκε η ερμηνεία πως ήταν ο προστάτης του Αντωνίου, ο θεός Διόνυσος που τον εγκατέλειπε («Ἐδόκει δέ τοῖς ἀναλογιζομένοις τό σημεῖον ἀπολείπειν ὁ Θεός Ἀντώνιον, ὧ μάλιστα συνεξομοιῶν καί συνοικειῶν ἑαυτόν διετέλεσεν»).
Εντόπισε όλες τις επαναλήψεις του κειμένου( ολικές , μερικές , δομικές , νοηματικές ) και δείξε πως λειτουργούν .
Περιμένοντας τους Βαρβάρους
-Τι περιμένουμε στην αγορά συναθροισμένοι;Είναι οι βάρβαροι να φθάσουν σήμερα.
-Γιατί μέσα στην Σύγκλητο μιά τέτοια απραξία;
Τι κάθοντ' οι Συγκλητικοί και δεν νομοθετούνε;
-Γιατί οι βάρβαροι θα φθάσουν σήμερα.
Τι νόμους πια θα κάμουν οι Συγκλητικοί;
Οι βάρβαροι σαν έλθουν θα νομοθετήσουν.
-Γιατί ο αυτοκράτωρ μας τόσο πρωί σηκώθη,
και κάθεται στης πόλεως την πιο μεγάλη πύλη
στον θρόνο επάνω, επίσημος, φορώντας την κορώνα;
-Γιατί οι βάρβαροι θα φθάσουν σήμερα.
Κι ο αυτοκράτωρ περιμένει να δεχθεί
τον αρχηγό τους. Μάλιστα ετοίμασε
για να τον δώσει μια περγαμηνή. Εκεί
τον έγραψε τίτλους πολλούς κι ονόματα.
-Γιατί οι δυό μας ύπατοι κ' οι πραίτορες εβγήκαν
σήμερα με τες κόκκινες, τες κεντημένες τόγες·
γιατί βραχιόλια φόρεσαν με τόσους αμεθύστους,
και δαχτυλίδια με λαμπρά γυαλιστερά σμαράγδια·
γιατί να πιάσουν σήμερα πολύτιμα μπαστούνια
μ' ασήμια και μαλάματα έκτακτα σκαλισμένα;
Γιατί οι βάρβαροι θα φθάσουν σήμερα·
και τέτοια πράγματα θαμπόνουν τους βαρβάρους.
-Γιατί κ' οι άξιοι ρήτορες δεν έρχονται σαν πάντα
να βγάλουνε τους λόγους τους, να πούνε τα δικά τους;
Γιατί οι βάρβαροι θα φθάσουν σήμερα·
κι αυτοί βαριούντ' ευφράδειες και δημηγορίες.
-Γιατί ν' αρχίσει μονομιάς αυτή η ανησυχία
κ' η σύγχυσις. (Τα πρόσωπα τι σοβαρά που έγιναν).
Γιατί αδειάζουν γρήγορα οι δρόμοι κ' οι πλατέες,
κι όλοι γυρνούν στα σπίτια τους πολύ συλλογισμένοι;
Γιατί ενύχτωσε κ' οι βάρβαροι δεν ήλθαν.
Και μερικοί έφθασαν απ' τα σύνορα,
και είπανε πως βάρβαροι πια δεν υπάρχουν.
Και τώρα τι θα γένουμε χωρίς βαρβάρους.
Οι άνθρωποι αυτοί ήσαν μιά κάποια λύσις.
Να επισημάνεις τις επαναλήψεις του κειμένου και τον ρόλο τους .
Η ειρωνεία, στην απλή μορφή της, σημαίνει μια δήλωση ή ένα γεγονός που υπονομεύεται από το πλαίσιο στο οποίο εμφανίζεται. Το βασικό χαρακτηριστικό κάθε ειρωνείας είναι µια αντίθεση ανάµεσα σ ένα φαινόμενο και σε µια πραγματικότητα
Υπάρχει μια αποστασιοποίηση .Μια διαφορά στο κλίμα ( ψυχρό -θερμό ) . Μια ματαίωση . Με την αποσιωποίηση ή τον υπαινιγμό έντονων καταστάσεων .
Δες περισσότερα στο ιστολόγιο της κυρίας Παθλίνας Μοίρα :
Αφού διαβάσεις προσεκτικά το κείμενο για την Ειρωνεία , προσπάθησε να την εντοπίσεις σε κάποια από τα ποιήματα που σου δίνονται .
Κατόπιν , προσπάθησε να δείξεις πως λειτουργεί .
Τα βήματα
Σ' εβένινο κρεββάτι στολισμένομε κοραλλένιους αετούς, βαθυά κοιμάται
ο Νέρων -- ασυνείδητος, ήσυχος, κ' ευτυχής·
ακμαίος μες στην ευρωστία της σαρκός,
και στης νεότητος τ' ωραίο σφρίγος.
Αλλά στην αίθουσα την αλαβάστρινη που κλείνει
των Αηνοβάρβων το αρχαίο λαράριο
τι ανήσυχοι που είν' οι Λάρητές του.
Τρέμουν οι σπιτικοί μικροί θεοί,
και προσπαθούν τ' ασήμαντά των σώματα να κρύψουν.
Γιατί άκουσαν μια απαίσια βοή,
θανάσιμη βοή την σκάλα ν' ανεβαίνει,
βήματα σιδερένια που τραντάζουν τα σκαλιά.
Και λιγοθυμισμένοι τώρα οι άθλιοι Λάρητες,
μέσα στο βάθος του λαράριου χώνονται,
ο ένας τον άλλονα σκουντά και σκουντουφλά,
ο ένας μικρός θεός πάνω στον άλλο πέφτει
γιατί κατάλαβαν τι είδος βοή είναι τούτη,
τάνοιωσαν πια τα βήματα των Εριννύων.
Η Σατραπεία
Τι συμφορά, ενώ είσαι καμωμένοςγια τα ωραία και μεγάλα έργα
η άδικη αυτή σου η τύχη πάντα
ενθάρρυνσι κ' επιτυχία να σε αρνείται·
να σ' εμποδίζουν ευτελείς συνήθειες,
και μικροπρέπειες, κι αδιαφορίες.
Και τι φρικτή η μέρα που ενδίδεις
(η μέρα που αφέθηκες κ' ενδίδεις),
και φεύγεις οδοιπόρος για τα Σούσα,
και πιαίνεις στον μονάρχην Αρταξέρξη
που ευνοϊκά σε βάζει στην αυλή του,
και σε προσφέρει σατραπείες, και τέτοια.
Και συ τα δέχεσαι με απελπισία
αυτά τα πράγματα που δεν τα θέλεις.
Άλλα ζητεί η ψυχή σου, γι' άλλα κλαίει·
τον έπαινο του Δήμου και των Σοφιστών,
τα δύσκολα και τ' ανεκτίμητα Εύγε·
την Αγορά, το Θέατρο, και τους Στεφάνους.
Αυτά πού θα στα δώσει ο Αρταξέρξης,
αυτά πού θα τα βρείς στη σατραπεία·
και τι ζωή χωρίς αυτά θα κάμεις.
Ηγεμών εκ Δυτικής Λιβύης
Άρεσε γενικώς στην Αλεξάνδρεια,τες δέκα μέρες που διέμεινεν αυτού,
ο ηγεμών εκ Δυτικής Λιβύης
Αριστομένης, υιός του Μενελάου.
Ως τ' όνομά του, κ' η περιβολή, κοσμίως, ελληνική.
Δέχονταν ευχαρίστως τες τιμές, αλλά
δεν τες επιζητούσεν· ήταν μετριόφρων.
Αγόραζε βιβλία ελληνικά,
ιδίως ιστορικά και φιλοσοφικά.
Προ πάντων δε άνθρωπος λιγομίλητος.
Θάταν βαθύς στες σκέψεις, διεδίδετο,
κ' οι τέτοιοι τόχουν φυσικό να μη μιλούν πολλά.
Μήτε βαθύς στες σκέψεις ήταν, μήτε τίποτε.
Ένας τυχαίος, αστείος άνθρωπος.
Πήρε όνομα ελληνικό, ντύθηκε σαν τους Έλληνας,
έμαθ' επάνω, κάτω σαν τους Έλληνας να φέρεται·
κ' έτρεμεν η ψυχή του μη τυχόν
χαλάσει την καλούτσικην εντύπωσι
μιλώντας με βαρβαρισμούς δεινούς τα ελληνικά,
κ' οι Αλεξανδρινοί τον πάρουν στο ψιλό,
ως είναι το συνήθειο τους, οι απαίσιοι.
Γι' αυτό και περιορίζονταν σε λίγες λέξεις,
προσέχοντας με δέος τες κλίσεις και την προφορά·
κ' έπληττεν ουκ ολίγον έχοντας
κουβέντες στοιβαγμένες μέσα του.
Στα 200 π.Χ.
«Αλέξανδρος Φιλίππου και οι Έλληνες πλην Λακεδαιμονίων»-Μπορούμε κάλλιστα να φαντασθούμε
πως θ' αδιαφόρησαν παντάπασι στην Σπάρτη
για την επιγραφήν αυτή. «Πλην Λακεδαιμονίων»,
μα φυσικά. Δεν ήσαν οι Σπαρτιάται
για να τους οδηγούν και για να τους προστάζουν
σαν πολυτίμους υπηρέτας. Άλλωστε
μια πανελλήνια εκστρατεία χωρίς
Σπαρτιάτη βασιλέα γι' αρχηγό
δεν θα τους φαίνονταν πολλής περιωπής.
Α βεβαιότατα «πλην Λακεδαιμονίων».
Είναι κι αυτή μιά στάσις. Νοιώθεται.
Έτσι, πλην Λακεδαιμονίων στον Γρανικό·
και στην Ισσό μετά· και στην τελειωτική
την μάχη, όπου εσαρώθη ο φοβερός στρατός
που στ' Άρβηλα συγκέντρωσαν οι Πέρσαι:
που απ' τ' Άρβηλα ξεκίνησε για νίκην, κ' εσαρώθη.
Κι απ' την θαυμάσια πανελλήνιαν εκστρατεία,
την νικηφόρα, την περίλαμπρη,
την περιλάλητη, την δοξασμένη
ως άλλη δεν δοξάσθηκε καμιά,
την απαράμιλλη: βγήκαμ' εμείς·
ελληνικός καινούριος κόσμος, μέγας.
Εμείς· οι Αλεξανδρείς, οι Αντιοχείς,
οι Σελευκείς, κ' οι πολυάριθμοι
επίλοιποι Έλληνες Αιγύπτου και Συρίας,
κ' οι εν Μηδία, κ' οι εν Περσίδι, κι όσοι άλλοι.
Με τες εκτεταμένες επικράτειες,
με την ποικίλη δράσι των στοχαστικών προσαρμογών.
Και την Κοινήν Ελληνική Λαλιά
ως μέσα στην Βακτριανή την πήγαμεν, ως τους Ινδούς.
Για Λακεδαιμονίους να μιλούμε τώρα!
Θερμοπύλες
Τιμή σ' εκείνους όπου στην ζωή τωνώρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες.
Ποτέ από το χρέος μη κινούντες·
δίκαιοι κ' ίσοι σ' όλες των τες πράξεις,
αλλά με λύπη κιόλας κ' ευσπλαχνία·
γενναίοι οσάκις είναι πλούσιοι, κι όταν
είναι πτωχοί, πάλ' εις μικρόν γενναίοι,
πάλι συντρέχοντες όσο μπορούνε·
πάντοτε την αλήθεια ομιλούντες,
πλην χωρίς μίσος για τους ψευδομένους.
Και περισσότερη τιμή τους πρέπει
όταν προβλέπουν (και πολλοί προβλέπουν)
πως ο Εφιάλτης θα φανεί στο τέλος,
κ' οι Μήδοι επί τέλους θα διαβούνε.
Πέμπτη 4 Ιουνίου 2020
Α2 : 7ο Μάθημα Λογοτεχνίας
Μα έτσι εσβύσθη πια... σαν τίποτε δεν απομένει -
γιατί μακρυά, στα πρώτα εφηβικά μου χρόνια κείται.
Δέρμα σαν καμωμένο από ιασεμί...
Εκείνη του Αυγούστου - Αύγουστος ήταν; - η βραδυά...
Μόλις θυμούμαι πια τα μάτια· ήσαν, θαρρώ, μαβιά...
Α ναι, μαβιά· ένα περίφημο μαβί.
Η πορεία της ανάλυσης που ακολουθήσαμε στην τάξη .
Δίνονται σύντομα κάποιες απαντήσεις . Μπορείτε να προσπαθήσετε να απαντήσετε στις υπόλοιπες επιχειρώντας μια ολοκληρωμένη ανάλυση .Προσθέστε και ό,τι άλλο νομίζετε .
Ερωτικό ποίημα . Η αναφορά στον αγαπημένο πρόσωπο υπαινικτική .Με ποιους τρόπους κατορθώνει αυτή την προσέγγιση ;
Επικέντρωση σε δυο μόνο σημεία του αγαπημένου σώματος ( δέρμα , μάτια ) .Γιατί επιλέγει αυτά ; Πως τα τονίζει ; (το δέρμα με μια ανοίκεια παρομοίωση /τι προσδίδει; - Τα μάτια με ένα ανοίκειο χρώμα / Τι προσδίδει; )
Όλα τα υπόλοιπα σβήνονται ηθελημένα . Πως ; (4 φορές χρήση αποσιωπητικών , χρήση ερώτησης που δηλώνει αμφιβολία ,ίσως και μια αδιαφορία για την λεπτομέρεια , νοηματική επανάληψη που δηλώνει λησμονιά , αβεβαιότητα "μόλις που θυμάμαι , εσβύσθη πια , σαν τίποτε δεν απομένει , θαρρώ ") .
Ενδιαφέρουσα η αντίθεση που γίνεται με την βεβαιότητα που εκφράζει ο πρώτος στίχος που εκφράζει επιθυμία και αναφέρεται στην μνήμη ! Προσοχή στον τρόπο που χωρίζει τις στροφές !
Ο Καβάφης με τον λιτό και υπαινικτικό του τρόπο κατορθώνει να μεταδώσει αισθησιασμό σε μια υπέροχη ισορροπία με την λεπτότητα.
Θα έλεγε κανείς ότι από την ερωτική στιγμή κρατάει το απόσταγμα . Η τοποθέτηση σε παρελθόντα χρόνο "μακρυά " κι η αφαίρεση λεπτομερειών που βαραίνουν και κουράζουν συντελούν στο αποτέλεσμα .
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΒΑΦΗΣ
Εδώ μπορείτε να διαβάσετε όλα τα ποιήματα του Καβάφη !
Μακρυά
Θάθελα αυτήν την μνήμη να την πώ...Μα έτσι εσβύσθη πια... σαν τίποτε δεν απομένει -
γιατί μακρυά, στα πρώτα εφηβικά μου χρόνια κείται.
Δέρμα σαν καμωμένο από ιασεμί...
Εκείνη του Αυγούστου - Αύγουστος ήταν; - η βραδυά...
Μόλις θυμούμαι πια τα μάτια· ήσαν, θαρρώ, μαβιά...
Α ναι, μαβιά· ένα περίφημο μαβί.
Η πορεία της ανάλυσης που ακολουθήσαμε στην τάξη .
Δίνονται σύντομα κάποιες απαντήσεις . Μπορείτε να προσπαθήσετε να απαντήσετε στις υπόλοιπες επιχειρώντας μια ολοκληρωμένη ανάλυση .Προσθέστε και ό,τι άλλο νομίζετε .
Ερωτικό ποίημα . Η αναφορά στον αγαπημένο πρόσωπο υπαινικτική .Με ποιους τρόπους κατορθώνει αυτή την προσέγγιση ;
Επικέντρωση σε δυο μόνο σημεία του αγαπημένου σώματος ( δέρμα , μάτια ) .Γιατί επιλέγει αυτά ; Πως τα τονίζει ; (το δέρμα με μια ανοίκεια παρομοίωση /τι προσδίδει; - Τα μάτια με ένα ανοίκειο χρώμα / Τι προσδίδει; )
Όλα τα υπόλοιπα σβήνονται ηθελημένα . Πως ; (4 φορές χρήση αποσιωπητικών , χρήση ερώτησης που δηλώνει αμφιβολία ,ίσως και μια αδιαφορία για την λεπτομέρεια , νοηματική επανάληψη που δηλώνει λησμονιά , αβεβαιότητα "μόλις που θυμάμαι , εσβύσθη πια , σαν τίποτε δεν απομένει , θαρρώ ") .
Ενδιαφέρουσα η αντίθεση που γίνεται με την βεβαιότητα που εκφράζει ο πρώτος στίχος που εκφράζει επιθυμία και αναφέρεται στην μνήμη ! Προσοχή στον τρόπο που χωρίζει τις στροφές !
Ο Καβάφης με τον λιτό και υπαινικτικό του τρόπο κατορθώνει να μεταδώσει αισθησιασμό σε μια υπέροχη ισορροπία με την λεπτότητα.
Θα έλεγε κανείς ότι από την ερωτική στιγμή κρατάει το απόσταγμα . Η τοποθέτηση σε παρελθόντα χρόνο "μακρυά " κι η αφαίρεση λεπτομερειών που βαραίνουν και κουράζουν συντελούν στο αποτέλεσμα .
«Κατά τες συνταγές αρχαίων Eλληνοσύρων μάγων»
«Ποιο απόσταγμα να βρίσκεται από βότανα
γητεύματος», είπ’ ένας αισθητής,
«ποιο απόσταγμα κατά τες συνταγές
αρχαίων Ελληνοσύρων μάγων καμωμένο
που για μια μέρα (αν περισσότερο
δεν φθάν’ η δύναμίς του), ή και για λίγην ώρα
τα είκοσι τρία μου χρόνια να με φέρει
ξανά· τον φίλον μου στα είκοσι δυο του χρόνια
να με φέρει ξανά— την εμορφιά του, την αγάπη του.
»Ποιο απόσταγμα να βρίσκεται κατά τες συνταγές
αρχαίων Ελληνοσύρων μάγων καμωμένο
που, σύμφωνα με την αναδρομήν,
και την μικρή μας κάμαρη να επαναφέρει.»
Βρείτε κοινά σημεία τεχνικής ( αισθησιασμός , υπαινικτικότητα/αφαίρεση ) αλλά και θέματος μεταξύ των δυο ποιημάτων .
(προσέξτε τις επαναλήψεις , την παρουσία του χρόνου/πως κτίζεται , την χρήση της παρενθέσεως ,την παρουσία /απουσία επιθέτων )
θυμήθηκα δυό ωραία γκρίζα μάτια
που είδα· θάναι είκοσι χρόνια πριν...
Γκρίζα
Κυττάζοντας ένα οπάλιο μισό γκρίζοθυμήθηκα δυό ωραία γκρίζα μάτια
που είδα· θάναι είκοσι χρόνια πριν...
.....................................
Για ένα μήνα αγαπηθήκαμε.
Έπειτα έφυγε, θαρρώ στην Σμύρνη,
για να εργασθεί εκεί, και πια δεν ιδωθήκαμε.
Έπειτα έφυγε, θαρρώ στην Σμύρνη,
για να εργασθεί εκεί, και πια δεν ιδωθήκαμε.
Θ' ασχήμισαν - αν ζει - τα γκρίζα μάτια·
θα χάλασε τ' ωραίο πρόσωπο.
θα χάλασε τ' ωραίο πρόσωπο.
Μνήμη μου, φύλαξέ τα συ ως ήσαν.
Και, μνήμη, ό,τι μπορείς από τον έρωτά μου αυτόν,
ό,τι μπορείς φέρε με πίσω απόψι.
Και, μνήμη, ό,τι μπορείς από τον έρωτά μου αυτόν,
ό,τι μπορείς φέρε με πίσω απόψι.
Αναγνωρίζουμε στοιχεία του ύφους του Καβάφη αλλά και της θεματικής του .
Προσέχουμε την χρήση του χρόνου , την ελλειπτικότητα ,τα σημεία στίξεως, τις επαναλήψεις , τον τρόπο με τον οποίον χωρίζει τις στροφές , την χρήση επιθέτων .
Διακρίνουμε στοιχεία μοντερνισμού και στα τρία ποιήματα
με το μολύβι απεικόνισίς του.
Γρήγορα καμωμένη, στο κατάστρωμα του πλοίου·
ένα μαγευτικό απόγευμα.
Το Ιόνιον Πέλαγος ολόγυρά μας.
Τον μοιάζει. Όμως τον θυμούμαι σαν πιο έμορφο.
Μέχρι παθήσεως ήταν αισθητικός,
κι αυτό εφώτιζε την έκφρασί του.
Πιο έμορφος με φανερώνεται
τώρα που η ψυχή μου τον ανακαλεί, απ' τον Καιρό.
Απ' τον Καιρό. Είν' όλ' αυτά τα πράγματα πολύ παληά -
το σκίτσο, και το πλοίο, και το απόγευμα.
Ο Καβάφης έχει έναν περίεργο τρόπο να γράφει ποίηση με έναν συγκρατημένο βηματισμό πεζού λόγου .Η θερμοκρασία είναι κανονική .Και ξαφνικά σ ένα σημείο αλλάζει βηματισμό , υψώνει την θερμοκρασία και τότε νοιώθουμε ότι όλα έχουν μετατραπεί "ανεπαισθήτως" και μπροστά μας έχουμε δυνατή Ποίηση 1
Προσπαθήστε να δείτε πως συμβαίνει κάτι τέτοιο στο ανωτέρω ποίημα .
Του Πλοίου
Τον μοιάζει βέβαια η μικρή αυτή,με το μολύβι απεικόνισίς του.
Γρήγορα καμωμένη, στο κατάστρωμα του πλοίου·
ένα μαγευτικό απόγευμα.
Το Ιόνιον Πέλαγος ολόγυρά μας.
Τον μοιάζει. Όμως τον θυμούμαι σαν πιο έμορφο.
Μέχρι παθήσεως ήταν αισθητικός,
κι αυτό εφώτιζε την έκφρασί του.
Πιο έμορφος με φανερώνεται
τώρα που η ψυχή μου τον ανακαλεί, απ' τον Καιρό.
Απ' τον Καιρό. Είν' όλ' αυτά τα πράγματα πολύ παληά -
το σκίτσο, και το πλοίο, και το απόγευμα.
Ο Καβάφης έχει έναν περίεργο τρόπο να γράφει ποίηση με έναν συγκρατημένο βηματισμό πεζού λόγου .Η θερμοκρασία είναι κανονική .Και ξαφνικά σ ένα σημείο αλλάζει βηματισμό , υψώνει την θερμοκρασία και τότε νοιώθουμε ότι όλα έχουν μετατραπεί "ανεπαισθήτως" και μπροστά μας έχουμε δυνατή Ποίηση 1
Προσπαθήστε να δείτε πως συμβαίνει κάτι τέτοιο στο ανωτέρω ποίημα .
Β1-Β2 : 12ο Μάθημα Ιστορίας
ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΤΈΧΝΗ
1) Αρχιτεκτονική
α) Νορμανδικός ή Ρομανικός ρυθμός : 11ος -12ος αιώνας
Ό δωδέκατος αιώνας, όπως ξέρουμε, ήταν ό αίώνας των Σταυρο-
φοριών. Φυσικό ήταν νά ύπάρχει περισσότερη έπαφή άπό πρίν μέ τή βυζαντινή τέχνη, καί πολλοί καλλιτέχνες προσπάθησαν τότε νά μιμηθοΰν καί νά συναγωνιστούν τά μεγαλόπρεπα έργα τής ’Ανατολικής Εκκλησίας.
Διασώζει την ανάμνηση της Ρωμαϊκής Βασιλικής ( του ορθογώνιου κτιρίου ) Τό βασικό σχέδιο ήταν συνήθως τό ίδιο — ό κυρίως ναός, πού κατέληγε σέ μιά κόγχη, καί δύο ή τέσσερα κλίτη στά πλάγια. Μερικές φορές τό απλό αυτό σχέδιο έμπλουτιζόταν μέ προσθήκες. Μερικοί άρχιτέκτονες έχτιζαν έκκλησίες σέ σχήμα σταυρού, προσθέτοντας έτσι έναν νέο χώρο άνάμεσα στήν κόγχη καί στόν κυρίως ναό, τό έγκάρσιο κλίτος.
Ή γενική έντύπωση πού δίνουν οί νορμανδικές ή ρομανικές εκκλησίες διαφέρει ωστόσο πολύ από εκείνη πού δίνουν οί βασιλικές. Στίς πρώτες βασιλικές χρησιμοποιήθηκαν κλασικοί κίονες μέ οριζόντιο θριγκό. Στίς ρομανικές καί τίς νορμανδικές έχουμε συνήθως στρογγυλές αψίδες πού τίς ύποστηρίζουν συμπαγείς στύλοι. Ή γενική έντύπωση από αυτές τίς εκκλησίες, τόσο απέξω όσο καί μέσα, είναι μιά αίσθηση έπιβλητικής δύναμης.
Υπάρχουν λιγοστές μόνο διακοσμήσεις,
μετρημένα παράθυρα, άλλά κυρίως στέρεοι ατόφιοι τοίχοι καί πύργοι, πού μάς θυμίζουν μεσαιωνικό κάστρο.
Αυτοί οί ρωμαλέοι καί σχεδόν προκλητικοί πέτρινοι όγκοι πού ύψωσε ή Εκκλησία σέ τόπους όπου ζοΰσαν χωρικοί καί πολεμιστές πού μόλις είχαν προσηλυτιστεί, εκφράζουν τήν ίδια τήν έννοια τής Στρατευόμενης Εκκλησίας — τήν πεποίθηση πώς έργο τής Εκκλησίας επί τής γης είναι νά μάχεται τίς δυνάμεις τοΰ σκότους έως ότου άνατείλει ή ώρα τοΰ θριάμβου, τήν ήμέρα τής Κρίσης.
"Ολους τούς άξιους άρχιτέκτονες τούς απασχολούσε τό ίδιο πρόβλημα: πώς νά φτιάξουν μιά πέτρινη σκεπή αντάξια γι’ αύτά τά έντυπωσιακά πέτρινα κτίρια. Οί ξύλινες σκεπές πού είχαν χρησιμοποιηθεί γιά τις βασιλικές δέν είχαν μεγαλοπρέπεια κι έπιαναν εύκολα φωτιά. Ή ρωμαϊκή τέχνη τής θολωτής στέγης απαιτούσε, γιά τόσο μεγάλα κτίρια, πολλές τεχνικές καί μαθηματι- κές γνώσεις, πού είχαν σέ σημαντικό βαθμό χαθεί. ’Έτσι, ό ενδέκατος καί ό δωδέκατος αιώνας ήταν μιά περίοδος άκατάπαυστου πειραματισμού. Δέν ήταν εύκολο πράγμα νά καλύψει κανείς ολόκληρο τό πλάτος τού κυρίως ναού μέ
θολωτή σκεπή. Ή άπλούστερη λύση ήταν, όπως φαινόταν, νά γεφυρωθεΐ ή απόσταση, όπως ενώνουμε μέ γέφυρα τίς δυό όχθες ενός ποταμού. Τοποθετούσαν , λοιπόν , καί στίς δυό πλευρές πελώριους πεσσούς γιά νά ύποστηρίξουν τά τόξα αύτών των «γεφυριών». Γρήγορα όμως κατάλαβαν πώς μιά τέτοια θολωτή σκεπή έπρεπε νά είναι πολύ στερεά συναρμολογημένη γιά νά μήν
πέσει, καί πώς τό βάρος πού είχαν οί πέτρες ήταν πολύ μεγάλο. Γιά νά σηκώσουν αύτό τό τεράστιο φορτίο, χρειάστηκαν τεράστιοι όγκοι από πέτρες γιά τίς πρώτες θολωτές σκεπές κυλινδρικού τύπου.
Οί Νορμανδοί άρχιτέκτονες άρχισαν λοιπόν νά δοκιμάζουν μιάν άλλη μέθοδο. Κατάλαβαν πώς δέν ήταν άνάγκη νά γίνεται όλη ή σκεπή τόσο βαριά. Έφτανε νά γεφυρωθεΐ ή απόσταση μέ μερικά στέρεα τόξα καί νά καλυφθούν τά ένδιάμεσα από ελαφρότερο ύλικό. Διαπιστώθηκε πώς ό αποτελεσματικοτερος τρόπος ήταν νά συνδέουν έγκάρσια τά τόξα ή τίς «νευρώσεις» ανάμεσα στούς πεσσούς καί νά γεμίζουν τά ένδιάμεσα τριγωνικά τμήματα. Τόν τρόπο αύτόν, πού έμελλε ν’ αλλάξει ριζικά τίς δομικές μεθόδους , τόν βρίσκουμε ήδη στον νορμανδικό καθεδρικό ναό τού Ντάραμ, στήν ’Αγγλία, άν καί ό αρχιτέκτονας πού σχεδίασε, λίγο μετά τή νορμανδική κατάκτηση, τήν πρώτη «θολωτή σκεπή μέ νευρώσεις» γιά τό μεγαλειώδες έσωτερικό του δέν είχε συνειδητοποιήσει όλες τίς τεχνικές δυνατότητες πού τού προσφέρονταν.
β ) Γοτθικός Ρυθμός : 13ος αιώνας
Μόλις κατόρθωσαν οί καλλιτέχνες νά φτιάξουν τις θολωτές σκεπές στις έκκλησίες τους καί νά διαρρυθμίσουν τά άγάλματά τους μέ τόν νέο, μεγαλόπρεπο τρόπο, μιά καινούρια αντίληψη έκανε όλες αυτές τiς νορμανδικές καί τις ρομανικές έκκλησίες νά φανούν αδέξιες καί ξεπερασμένες.
Ή νέα αντίληψη γεννήθηκε στή βόρεια Γαλλία. Ήταν ή άρχή πού διέπει τόν Γοτθικό ρυθμό. Φαινομενικά, θά έλεγε κανείς ότι έπρόκειτο γιά τεχνική κυρίως έπινόηση, αλλά άν λογαριάσουμε τίς συνέπειές της, είναι κάτι πολύ σημαντικότερο.
’Ανακάλυψαν τότε πώς ή μέθοδος τής θολωτής σκεπής μέ διασταυρούμενα τόξα θά μπορούσε νά έξελιχθεΐ μέ πολύ μεγαλύτερη συνέπεια καί μέ πολύ μεγαλύτερο εύρος άπό ό,τι φαντάστηκαν ποτέ οί αρχιτέκτονες τού ρομανικού ρυθμού. "Αν αλήθευε ότι οί πεσσοί ήταν άρκετοί γιά νά υποστηρίξουν τίς άψί-
δες, ανάμεσα στις όποιες οί άλλες πέτρες ήταν άπλό παραγέμισμα, τότε όλοι οί συμπαγείς τοίχοι ανάμεσα στούς πεσσούς ήταν, ούσιαστικά, περιττοί. Θά μπορούσε κανείς νά στήσει έναν πέτρινο σκελετό πού θά στήριζε ολο τό κτίριο.
Τό μόνο πού χρειαζόταν ήταν λεπτοί πεσσοί καί στενές νευρώσεις. 'Οτιδήποτε άλλο, μπορούσε νά παραλειφθεί χωρίς νά κινδυνεύει νά σωριαστεί ό σκελετός. Οί βαριοί πέτρινοι τοίχοι ήταν άχρηστοι· στή θέση τους μπορούσαν νά μπούν μεγάλα παράθυρα. ’Ιδανικό των αρχιτεκτόνων έγινε τότε νά χτίζουν έκκλησίες μέ τόν τρόπο πού έμεΐς φτιάχνουμε θερμοκήπια. Δέν είχαν βέβαια χαλύβδινους σκελετούς ή σιδερένια δοκάρια — αύτά έπρεπε νά τά κάνουν άπό πέτρα, πράγμα πού άπαιτούσε διεξοδικό καί προσεχτικό υπολογισμό. ’Εφόσον όμως ό υπολογισμός αυτός ήταν σωστός, ήταν δυνατόν νά γίνει μιά εκκλησία έντελώς νέου τύπου: ένα κτίριο άπό πέτρα καί γυαλί, τέτοιο πού δέν είχε γνωρίσει ως τότε ό κόσμος.
Αύτή είναι ή βασική ιδέα τού γοτθικού καθεδρικού ναού, πού αναπτύχθηκε στή βόρειο Γαλλία άπό τά μέσα τού δωδέκατου αιώνα.
Βέβαια, ή άρχή των σταυρωτών νευρώσεων δέν ήταν, αύτή μόνο, άρκετή γιά τήν επανάσταση πού άποτελούσε ό γοτθικός ρυθμός. Χρειάστηκαν καί μερικές άλλες τεχνικές έπινοήσεις γιά νά πραγματωθεί τό θαύμα. Οί στρογγυλές αψίδες τοΰ ρομανικού ρυθ-
μού, π.χ., ήταν ακατάλληλες γιά τό σκοπό πού τις ήθελαν οι νέοι
αρχιτέκτονες.
Ό λόγος είναι ετούτος: άν θέλω νά γεφυρώσω
την απόσταση άνάμεσα σέ δυό πεσσούς μέ μιά ήμικυκλική αψίδα,
ένας μόνο τρόπος υπάρχει. Ό θόλος θά έχει πάντα ένα συγκεκριμένο ύψος, ούτε περισσότερο ούτε λιγότερο. ”Αν θέλω νά φτάσει πιό ψηλά, πρέπει νά κάνω τήν άψίδα πιό οξεία. Ή καλύτερη λύση στην προκειμέ- νη περίπτωση είναι νά έγκαταλείψει κανείς τή στρογγυλή άψίδα καί στή θέση της νά συναρμολογήσει δυό τμήματα. Αύτή είναι ή άρχή τής οξυκόρυφης άψίδας. Τό μεγάλο της πλεονέκτημα είναι ότι μπορεί νά γίνεται λιγότερο ή περισσότερο αιχμηρή, άνάλογα μέ τίς ανάγκες .Υπήρχε άκόμη ένα πρόβλημα. Οί βαριές πέτρες τής θολωτής σκεπής δέν
πίεζαν μόνο πρός τά κάτω, άλλά καί πρός τά πλάγια, όπως τό τεντωμένο τόξο.
Ή αιχμηρή άψίδα ήταν καί εδώ προτιμότερη άπό τήν ήμικυκλική, άλλά, καί σέ αύτή τήν περίπτωση, οί πεσσοί δέν άρκούσαν γιά ν’ άντέξουν στήν πρός τά έξω πίεση. Χρειάζονταν ίσχυρά πλαίσια γιά νά συγκρατήσουν όλόκληρο τό κτίριο. Στήν άψιδοστοιχία τοΰ πλάγιου κλίτους δέν υπήρχε μεγάλη δυσκολία.
Οί άντηρίδες μπορούσαν νά χτιστούν άπέξω. Πώς θά λυνόταν όμως τό πρόβλημα του κυρίως ναού; Αύτό έπρεπε νά στηριχτεί άπέξω, πάνω άπό τίς στέγες των πλάγιων κλιτών. Τό πέτυχαν μέ τίς «ιπτάμενες» άντηρίδες, πού συμπληρώνουντό σκελετό τοΰ γοτθικού θόλου. Ή γοτθική έκκλησία μοιάζει νά αίωρείται άνάμεσα σ’ αυτές τίς λεπτές πέτρινες δομές, όπως ότροχός τοΰ ποδηλάτου υποβαστάζει τό φορτίο του χάρη στις λεπτές άκτίνες
του. Καί στίς δυό περιπτώσεις, ή ισοδύναμη κατανομή τοΰ βάρους
είναι πού δίνει τή δυνατότητα νά μειωθούν όλο καί περισσότερο τά δομικά ύλικά, χωρίς νά κινδυνέψει ή στερεότητα τοΰ συνόλου.
Δέν θά ήταν, εν τούτοις, σωστό ν’ άντιμετωπίζουμε αύτές τίς εκκλησίες κυρίως σάν άθλους μηχανικής. Οί καλλιτέχνες φρόντισαν νά μάς κάνουν νά νιώθουμε καί νά χαιρόμαστε τήν τόλμη του σχεδίου τους. "Οταν βρισκόμαστε
στό εσωτερικό μιάς γοτθικής έκκλησίας άρχίζουμε νά καταλαβαίνουμε τήν περίπλοκη άμοιβαιότητα τής ώθησης καί τής έλξης πού συγκρατεί τόν ψηλό θόλο. Δέν ύπάρχουν πουθενά γυμνοί τοίχοι ή συμπαγείς πεσσοί. "Ολο τό έσωτερικό μοιάζει νά διαμορφώνεται άπό λεπτούς κιονίσκους καί νευρώσεις: τό διχτυωτό πλέγμα τους καλύπτει τή θολωτή σκεπή καί διατρέχει τούς τοίχους τοΰ κυρίως ναού γιά νά τό συλλέξουν οί πεσσοί πού σχηματίζονται από μιά δέσμη πέτρινων ράβδων.
’Ακόμη καί τά παράθυρα καλύπτονται άπό αυτές τίς περιπλεγμένες γραμμές, πού ονομάζονται λιθόγλυπτες διακοσμητικές καμπύλες.Τώρα, τό όραμα αυτό είχε κατέβει άπό τόν ουρανό στή γη. Οί τοίχοι αυτών των κτιρίων δέν ήταν ψυχροί καί εχθρικοί. Ήταν άπό χρωματιστό γυαλί, πού είχε τήν ίδια λάμψη μέ τά ρουμπίνια καί τά σμαράγδια. Οί πεσσοί, οί νευρώσεις, οί λιθόγλυπτες καμπύλες λαμποκοπούσαν άπό χρυσάφι. 'Οτιδήποτε
βαρύ, γήινο, πληκτικό είχε καταργηθεΐ. Οί πιστοί πού παραδίνο- νταν στήν ενατένιση όλης αύτής τής όμορφιάς θά ένιωθαν πώς είχαν φτάσει πλησιέστερα στό μυστήριο ενός κόσμου πού βρίσκεται πέρα άπό τήν ύλη.
ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΤΈΧΝΗ
1) Αρχιτεκτονική
Σήμερα είναι δύσκολο νά φανταστούμε τί σήμαινε ή εκκλησία γιά τόν άνθρωπο εκείνης τής έποχής. ’Ίσως μόνο σέ μερικά παλαιά, άπομονωμένα χωριά μπορούμε άκόμη νά σχηματίσουμε κάποια άμυδρή ιδέα γιά τή σημασία πού είχε τότε. Ή έκκλησία ήταν συχνά τό μόνο πέτρινο κτίσμα στήν περιοχή' ήταν τό μόνο μεγάλο κτίριο σέ άκτίνα πολλών χιλιομέτρων, καί τό καμπαναριό της ήταν όρόσημο γιά όποιον έρχόταν άπό μακριά. Τήν Κυριακή, τήν ώρα τής λειτουργίας, όλοι σχεδόν οί κάτοικοι μαζεύονταν έκεΐ, καί ή διαφορά άνάμεσα στό ψηλό κτίριο καί στά πρωτόγονα ταπεινά σπίτια τους θά πρέπει νά ήταν συγκλονιστική. Δέν είναι λοιπόν παράξενο πού όλόκληρη ή κοινότητα ένδιαφερόταν γιά τήν ανέγερση τής έκκλησίας καί καμάρωνε γιά τή διακόσμησή της.
’Ακόμη καί άπό οικονομική άποψη, τό χτίσιμο ενός καθεδρικού ναού, πού έπαιρνε χρόνια ολόκληρα, πρέπει νά μεταμόρφωνε κυριολεκτικά τήν πόλη. Ή έξαγωγή τής πέτρας άπό τά λατομεία, ή μεταφορά της, οί σκαλωσιές πού έπρεπε νά στηθούν, ή πρόσληψη πλανόδιων τεχνιτών πού διηγούνταν ιστορίες άπό μακρινά μέρη, όλα αύτά άποτελούσαν τότε σπουδαίο γεγονός.
Ό δωδέκατος αιώνας, όπως ξέρουμε, ήταν ό αίώνας των Σταυρο-
φοριών. Φυσικό ήταν νά ύπάρχει περισσότερη έπαφή άπό πρίν μέ τή βυζαντινή τέχνη, καί πολλοί καλλιτέχνες προσπάθησαν τότε νά μιμηθοΰν καί νά συναγωνιστούν τά μεγαλόπρεπα έργα τής ’Ανατολικής Εκκλησίας.
Διασώζει την ανάμνηση της Ρωμαϊκής Βασιλικής ( του ορθογώνιου κτιρίου ) Τό βασικό σχέδιο ήταν συνήθως τό ίδιο — ό κυρίως ναός, πού κατέληγε σέ μιά κόγχη, καί δύο ή τέσσερα κλίτη στά πλάγια. Μερικές φορές τό απλό αυτό σχέδιο έμπλουτιζόταν μέ προσθήκες. Μερικοί άρχιτέκτονες έχτιζαν έκκλησίες σέ σχήμα σταυρού, προσθέτοντας έτσι έναν νέο χώρο άνάμεσα στήν κόγχη καί στόν κυρίως ναό, τό έγκάρσιο κλίτος.
Ή γενική έντύπωση πού δίνουν οί νορμανδικές ή ρομανικές εκκλησίες διαφέρει ωστόσο πολύ από εκείνη πού δίνουν οί βασιλικές. Στίς πρώτες βασιλικές χρησιμοποιήθηκαν κλασικοί κίονες μέ οριζόντιο θριγκό. Στίς ρομανικές καί τίς νορμανδικές έχουμε συνήθως στρογγυλές αψίδες πού τίς ύποστηρίζουν συμπαγείς στύλοι. Ή γενική έντύπωση από αυτές τίς εκκλησίες, τόσο απέξω όσο καί μέσα, είναι μιά αίσθηση έπιβλητικής δύναμης.
Υπάρχουν λιγοστές μόνο διακοσμήσεις,μετρημένα παράθυρα, άλλά κυρίως στέρεοι ατόφιοι τοίχοι καί πύργοι, πού μάς θυμίζουν μεσαιωνικό κάστρο.
Αυτοί οί ρωμαλέοι καί σχεδόν προκλητικοί πέτρινοι όγκοι πού ύψωσε ή Εκκλησία σέ τόπους όπου ζοΰσαν χωρικοί καί πολεμιστές πού μόλις είχαν προσηλυτιστεί, εκφράζουν τήν ίδια τήν έννοια τής Στρατευόμενης Εκκλησίας — τήν πεποίθηση πώς έργο τής Εκκλησίας επί τής γης είναι νά μάχεται τίς δυνάμεις τοΰ σκότους έως ότου άνατείλει ή ώρα τοΰ θριάμβου, τήν ήμέρα τής Κρίσης.
"Ολους τούς άξιους άρχιτέκτονες τούς απασχολούσε τό ίδιο πρόβλημα: πώς νά φτιάξουν μιά πέτρινη σκεπή αντάξια γι’ αύτά τά έντυπωσιακά πέτρινα κτίρια. Οί ξύλινες σκεπές πού είχαν χρησιμοποιηθεί γιά τις βασιλικές δέν είχαν μεγαλοπρέπεια κι έπιαναν εύκολα φωτιά. Ή ρωμαϊκή τέχνη τής θολωτής στέγης απαιτούσε, γιά τόσο μεγάλα κτίρια, πολλές τεχνικές καί μαθηματι- κές γνώσεις, πού είχαν σέ σημαντικό βαθμό χαθεί. ’Έτσι, ό ενδέκατος καί ό δωδέκατος αιώνας ήταν μιά περίοδος άκατάπαυστου πειραματισμού. Δέν ήταν εύκολο πράγμα νά καλύψει κανείς ολόκληρο τό πλάτος τού κυρίως ναού μέθολωτή σκεπή. Ή άπλούστερη λύση ήταν, όπως φαινόταν, νά γεφυρωθεΐ ή απόσταση, όπως ενώνουμε μέ γέφυρα τίς δυό όχθες ενός ποταμού. Τοποθετούσαν , λοιπόν , καί στίς δυό πλευρές πελώριους πεσσούς γιά νά ύποστηρίξουν τά τόξα αύτών των «γεφυριών». Γρήγορα όμως κατάλαβαν πώς μιά τέτοια θολωτή σκεπή έπρεπε νά είναι πολύ στερεά συναρμολογημένη γιά νά μήν
πέσει, καί πώς τό βάρος πού είχαν οί πέτρες ήταν πολύ μεγάλο. Γιά νά σηκώσουν αύτό τό τεράστιο φορτίο, χρειάστηκαν τεράστιοι όγκοι από πέτρες γιά τίς πρώτες θολωτές σκεπές κυλινδρικού τύπου.
Οί Νορμανδοί άρχιτέκτονες άρχισαν λοιπόν νά δοκιμάζουν μιάν άλλη μέθοδο. Κατάλαβαν πώς δέν ήταν άνάγκη νά γίνεται όλη ή σκεπή τόσο βαριά. Έφτανε νά γεφυρωθεΐ ή απόσταση μέ μερικά στέρεα τόξα καί νά καλυφθούν τά ένδιάμεσα από ελαφρότερο ύλικό. Διαπιστώθηκε πώς ό αποτελεσματικοτερος τρόπος ήταν νά συνδέουν έγκάρσια τά τόξα ή τίς «νευρώσεις» ανάμεσα στούς πεσσούς καί νά γεμίζουν τά ένδιάμεσα τριγωνικά τμήματα. Τόν τρόπο αύτόν, πού έμελλε ν’ αλλάξει ριζικά τίς δομικές μεθόδους , τόν βρίσκουμε ήδη στον νορμανδικό καθεδρικό ναό τού Ντάραμ, στήν ’Αγγλία, άν καί ό αρχιτέκτονας πού σχεδίασε, λίγο μετά τή νορμανδική κατάκτηση, τήν πρώτη «θολωτή σκεπή μέ νευρώσεις» γιά τό μεγαλειώδες έσωτερικό του δέν είχε συνειδητοποιήσει όλες τίς τεχνικές δυνατότητες πού τού προσφέρονταν. β ) Γοτθικός Ρυθμός : 13ος αιώνας
Μόλις κατόρθωσαν οί καλλιτέχνες νά φτιάξουν τις θολωτές σκεπές στις έκκλησίες τους καί νά διαρρυθμίσουν τά άγάλματά τους μέ τόν νέο, μεγαλόπρεπο τρόπο, μιά καινούρια αντίληψη έκανε όλες αυτές τiς νορμανδικές καί τις ρομανικές έκκλησίες νά φανούν αδέξιες καί ξεπερασμένες.’Ανακάλυψαν τότε πώς ή μέθοδος τής θολωτής σκεπής μέ διασταυρούμενα τόξα θά μπορούσε νά έξελιχθεΐ μέ πολύ μεγαλύτερη συνέπεια καί μέ πολύ μεγαλύτερο εύρος άπό ό,τι φαντάστηκαν ποτέ οί αρχιτέκτονες τού ρομανικού ρυθμού. "Αν αλήθευε ότι οί πεσσοί ήταν άρκετοί γιά νά υποστηρίξουν τίς άψί-δες, ανάμεσα στις όποιες οί άλλες πέτρες ήταν άπλό παραγέμισμα, τότε όλοι οί συμπαγείς τοίχοι ανάμεσα στούς πεσσούς ήταν, ούσιαστικά, περιττοί. Θά μπορούσε κανείς νά στήσει έναν πέτρινο σκελετό πού θά στήριζε ολο τό κτίριο.
Αύτή είναι ή βασική ιδέα τού γοτθικού καθεδρικού ναού, πού αναπτύχθηκε στή βόρειο Γαλλία άπό τά μέσα τού δωδέκατου αιώνα.
Βέβαια, ή άρχή των σταυρωτών νευρώσεων δέν ήταν, αύτή μόνο, άρκετή γιά τήν επανάσταση πού άποτελούσε ό γοτθικός ρυθμός. Χρειάστηκαν καί μερικές άλλες τεχνικές έπινοήσεις γιά νά πραγματωθεί τό θαύμα. Οί στρογγυλές αψίδες τοΰ ρομανικού ρυθ-
μού, π.χ., ήταν ακατάλληλες γιά τό σκοπό πού τις ήθελαν οι νέοι
αρχιτέκτονες.
Ό λόγος είναι ετούτος: άν θέλω νά γεφυρώσω
την απόσταση άνάμεσα σέ δυό πεσσούς μέ μιά ήμικυκλική αψίδα,ένας μόνο τρόπος υπάρχει. Ό θόλος θά έχει πάντα ένα συγκεκριμένο ύψος, ούτε περισσότερο ούτε λιγότερο. ”Αν θέλω νά φτάσει πιό ψηλά, πρέπει νά κάνω τήν άψίδα πιό οξεία. Ή καλύτερη λύση στην προκειμέ- νη περίπτωση είναι νά έγκαταλείψει κανείς τή στρογγυλή άψίδα καί στή θέση της νά συναρμολογήσει δυό τμήματα. Αύτή είναι ή άρχή τής οξυκόρυφης άψίδας. Τό μεγάλο της πλεονέκτημα είναι ότι μπορεί νά γίνεται λιγότερο ή περισσότερο αιχμηρή, άνάλογα μέ τίς ανάγκες .Υπήρχε άκόμη ένα πρόβλημα. Οί βαριές πέτρες τής θολωτής σκεπής δέν
πίεζαν μόνο πρός τά κάτω, άλλά καί πρός τά πλάγια, όπως τό τεντωμένο τόξο.
Ή αιχμηρή άψίδα ήταν καί εδώ προτιμότερη άπό τήν ήμικυκλική, άλλά, καί σέ αύτή τήν περίπτωση, οί πεσσοί δέν άρκούσαν γιά ν’ άντέξουν στήν πρός τά έξω πίεση. Χρειάζονταν ίσχυρά πλαίσια γιά νά συγκρατήσουν όλόκληρο τό κτίριο. Στήν άψιδοστοιχία τοΰ πλάγιου κλίτους δέν υπήρχε μεγάλη δυσκολία.Οί άντηρίδες μπορούσαν νά χτιστούν άπέξω. Πώς θά λυνόταν όμως τό πρόβλημα του κυρίως ναού; Αύτό έπρεπε νά στηριχτεί άπέξω, πάνω άπό τίς στέγες των πλάγιων κλιτών. Τό πέτυχαν μέ τίς «ιπτάμενες» άντηρίδες, πού συμπληρώνουντό σκελετό τοΰ γοτθικού θόλου. Ή γοτθική έκκλησία μοιάζει νά αίωρείται άνάμεσα σ’ αυτές τίς λεπτές πέτρινες δομές, όπως ότροχός τοΰ ποδηλάτου υποβαστάζει τό φορτίο του χάρη στις λεπτές άκτίνες
του. Καί στίς δυό περιπτώσεις, ή ισοδύναμη κατανομή τοΰ βάρους
Δέν θά ήταν, εν τούτοις, σωστό ν’ άντιμετωπίζουμε αύτές τίς εκκλησίες κυρίως σάν άθλους μηχανικής. Οί καλλιτέχνες φρόντισαν νά μάς κάνουν νά νιώθουμε καί νά χαιρόμαστε τήν τόλμη του σχεδίου τους. "Οταν βρισκόμαστε
στό εσωτερικό μιάς γοτθικής έκκλησίας άρχίζουμε νά καταλαβαίνουμε τήν περίπλοκη άμοιβαιότητα τής ώθησης καί τής έλξης πού συγκρατεί τόν ψηλό θόλο. Δέν ύπάρχουν πουθενά γυμνοί τοίχοι ή συμπαγείς πεσσοί. "Ολο τό έσωτερικό μοιάζει νά διαμορφώνεται άπό λεπτούς κιονίσκους καί νευρώσεις: τό διχτυωτό πλέγμα τους καλύπτει τή θολωτή σκεπή καί διατρέχει τούς τοίχους τοΰ κυρίως ναού γιά νά τό συλλέξουν οί πεσσοί πού σχηματίζονται από μιά δέσμη πέτρινων ράβδων.
βαρύ, γήινο, πληκτικό είχε καταργηθεΐ. Οί πιστοί πού παραδίνο- νταν στήν ενατένιση όλης αύτής τής όμορφιάς θά ένιωθαν πώς είχαν φτάσει πλησιέστερα στό μυστήριο ενός κόσμου πού βρίσκεται πέρα άπό τήν ύλη.
Τετάρτη 3 Ιουνίου 2020
Β1-Β2 : 11ο Μάθημα Ιστορίας
ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ
Σχολικό βιβλίο ,αντίστοιχο μάθημα
http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/8975
http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9128
http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9429
[Την 1-1-1203] ξαναγύρισαν οι αγγελιοφόροι από τη Γερμανία [...] και είπαν: «Κύριοι, παραγγέλνει ο βασιλιάς, θα σας στείλω τον αδελφό της γυναίκας μου [...]. Πριν απ' όλα, αν δώσει ο Θεός και του επιστρέψετε την κληρονομιά του, θα κάνει όλη την αυτοκρατορία της Ρωμανίας να υπακούει στη Ρώμη, απ' όπου αυτή χωρίστηκε. Ύστερα ξέρει πως έχετε ξοδέψει τα χρήματά σας και πως είσαστε φτωχοί. Εκείνος θα σας δώσει 200.000 αργυρά μάρκα και τροφές για όλο το στρατό και μικρούς και μεγάλους. Και θα έλθει ο ίδιος προσωπικά μαζί σας στη γη της Βαβυλώνας (=Αίγυπτος), ή θα στείλει εκεί, αν το κρίνετε καλύτερο, 10.000 άνδρες με δικά του έξοδα για ένα χρόνο.» Έτσι πήγαν στο κατάλυμα του δόγη και κάλεσαν τους αγγελιοφόρους και έκλεισαν τη συμφωνία με τους προαναφερόμενους όρους, με όρκους και σφραγισμένα έγγραφα.
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ :
1) Ποιες πηγές αναφέρονται στην Α Σταυροφορία και ποιες στην Δ ;
Από που το καταλαβαίνετε ;
2)Ποια τα αίτια της Α Σταυροφορίας ,σύμφωνα με τις πηγές ;
3)Ποια τα επιχειρήματα του Πάπα Βονιφάτιου υπέρ της Σταυροφορίας; Ποιο θεωρείτε πιο πειστικό;
4)Δώστε , με απλά δικά σας λόγια , έναν ορισμό για τις Σταυροφορίες .
5)Ποια τα επιχειρήματα του Ισαάκιου Άγγελου προς τους Σταυροφόρους;
6)Πως κρίνετε την τοποθέτηση του Πάπα Ιννοκεντίου στην τελευταία πηγή;
ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ
Σχολικό βιβλίο ,αντίστοιχο μάθημα
http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/8975
http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9128
http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9429
Ο πάπας κηρύσσει τη Σταυροφορία
Γενναιότατοι στρατιώτες... Μην αφήνετε να σας κρατήσει στην πατρίδα ούτε η ιδιοκτησία ούτε η οικογενειακή φροντίδα. Γιατί αυτή η χώρα, που περιβάλλεται από όλες τις μεριές από θάλασσα και οροσειρές, είναι υπερπλήρης από σας. Δεν της περισσεύουν τα πλούτη. Μόλις και μετά βίας μπορεί να θρέψει αυτούς που την καλλιεργούν. Γι' αυτό αλληλοτρώγεστε και σπαράζετε μεταξύ σας. Πάψτε πια τις εχθρότητες, ας σταματήσουν οι διαφωνίες κι ας πάρουν τέλος οι πόλεμοι μεταξύ σας αφήστε κάθε μίσος και διχογνωμία να κοιμηθούν. Πάρτε το δρόμο για τους Αγίους Τόπους, ελευθερώσετε αυτή τη γη από το γένος του Διαβόλου και υποτάξτε τη σε σας. Η βασιλική πόλη (Ιερουσαλήμ)... είναι τώρα αιχμάλωτη από τους εχθρούς της και έχει υποφέρει τόσο...ώστε να έχει καταργηθεί η λατρεία...Γι' αυτό το λόγο αναλάβετε αυτό το ταξίδι για την άφεση των αμαρτιών σας και εξασφαλίστε την αθάνατη δόξα του Βασιλείου των Ουρανών".
Από το έργο του ιστορικού Γουλιέλμου από την Τύρο Historia rerum in partibus transmarinis gestarum, στο: Select Documents of European History, έκδ. Laffan, Νέα Υόρκη 1929, 55-56.
Ο Αλέξιος στοχάστηκε ότι δεν ήταν σε θέση να σηκώσει μόνος του το βάρος αυτού του πολύ σημαντικού αγώνα και συνειδητοποίησε ότι ήταν ανάγκη να συμμαχήσει με τους Ιταλούς. Αυτό έγινε με προφάσεις, έξυπνη χειραγώγηση και επιδεξιότητα. Πράγματι βρήκε μια θεόσταλτη πρόφαση στο ότι οι Λατίνοι θεωρούσαν ανυπόφορο που οι Τούρκοι έλεγχαν τα Ιεροσόλυμα και το ζωοποιό τάφο του Σωτήρα Χριστού. Έστειλε πρεσβείες στον επίσκοπο της πρεσβυτέρας Ρώμης και σ' αυτούς που ονομάζονται βασιλείς και ευγενείς σ' αυτές τις περιοχές της Δύσης και, επιστρατεύοντας κατάλληλα επιχειρήματα, παρακίνησε πολλούς να εγκαταλείψουν τις πατρίδες τους και πέτυχε να τους κατευθύνει προς αυτό το σκοπό.
Γι' αυτό χιλιάδες και μυριάδες από αυτούς [...] διέσχισαν το Ιόνιο προς την Κωνσταντινούπολη. Ο Αλέξιος, αφού αντάλλαξε όρκους πίστης και έκανε συνθήκες μ' αυτούς, εκστράτευσε στην Ανατολή και [...] ανάγκασε γρήγορα τους Πέρσες να εγκαταλείψουν τις χώρες των Ρωμαίων, απελευθέρωσε τις πόλεις και αποκατέστησε τη ρωμαϊκή δύναμη στην Ανατολή.
Θεόδωρος Σκουταριώτης (ιστορικός 13ου αι.), στο: Κ. Σάθας, Bibliotheca Graeca medii aevi (Παρίσι 1894), τ. 2, 184-185.
Κι έτσι ο Γκοντοφρέ (Γοδεφρείδος του Μπουγιόν) δεν άργησε να κάνει το θέλημα του αυτοκράτορα ( Αλέξιου Α Κομνηνού ). Αφού παρουσιάστηκε λοιπόν μπροστά του, ορκίστηκε τον όρκο που του ζήτησε: όσες πόλεις και εδάφη ή φρούρια ανήκαν προηγουμένως στην αυτοκρατορία των Ρωμαίων και κατορθώσει να τα κυριεύσει, (ο Γοδεφρείδος) να τα παραδίδει στον αρχηγό που θα έστελνε ο αυτοκράτορας γι' αυτό το σκοπό. Όταν έδωσε αυτόν τον όρκο και πήρε αρκετά χρήματα, ο αυτοκράτορας τον κράτησε στο παλάτι, έφαγαν μαζί στο ίδιο τραπέζι και διασκέδασαν πλούσια, ύστερα ο Γκοντοφρέ πέρασε απέναντι στον Πελεκάνο και καταυλίστηκε εκεί.
Αννα Κομνηνή, Αλεξιάς, IX, 11, έκδ. Β. Leib, τόμ. IΙΙ, Παρίσι, 1945,226.
Η συμφωνία σταυροφόρων και Αγγέλων
Γουλιέλμος Βιλεαρδουινός, Η κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης, μετ. Κ. Αντύπας, Αθήνα 1985, 59-60.
Μπροστά στα τείχη της Κωνσταντινούπολης
(Οι σταυροφόροι) δεν μπορούσαν καθόλου να σκεφτούν πώς μπορεί να υπάρχει σ' όλον τον κόσμο μια τόσο πλούσια πόλη, όταν είδαν τα ψηλά τείχη και τους πλούσιους πύργους και τα πλούσια παλάτια και τις ψηλές εκκλησίες της, που ήταν τόσες πολλές που κανείς δεν θα το πίστευε, αν δεν το έβλεπε με τα μάτια του, κι ακόμα το μήκος και το πλάτος της πόλης που κυβερνούσε όλες τις υπόλοιπες. Και μάθετε πως δεν υπήρξε άνθρωπος τόσο ασυγκίνητος που να μην ανατριχιάσει.
Γοδοφρείδος Βιλλεαρδουίνος, Η κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης, 128, μετ. Γ. Αντύπας, Αθήνα 1985.
Ο πάπας Ιννοκέντιος στηλιτεύει το μένος των Σταυροφόρων
Αυτοί οι πιστοί του Χριστού, που όφειλαν να στραφούν εναντίον των απίστων, κολύμπησαν στο χριστιανικό αίμα. Δεν λογάριασαν, ούτε θρησκεία, ούτε ηλικία, ούτε φύλο. Και δεν τους άρκεσε που πήραν τους θησαυρούς της Αυτοκρατορίας και που ξεπουπούλιασαν τους ιδιώτες, μικρούς και μεγάλους, αλλά θέλησαν να βάλουν χέρι και στα πλούτη των εκκλησιών, από τις ιερές τράπεζες, τους είδαν να παίρνουν εικόνες και σταυρούς και να φεύγουν.
Από το βιβλίο: Β. Κρεμμυδάς - Φ. Πισπιρίγκου, Ο μεσαιωνικός κόσμος, εκδ. Γνώση, Αθήνα 1985, 150
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ :
1) Ποιες πηγές αναφέρονται στην Α Σταυροφορία και ποιες στην Δ ;
Από που το καταλαβαίνετε ;
2)Ποια τα αίτια της Α Σταυροφορίας ,σύμφωνα με τις πηγές ;
3)Ποια τα επιχειρήματα του Πάπα Βονιφάτιου υπέρ της Σταυροφορίας; Ποιο θεωρείτε πιο πειστικό;
4)Δώστε , με απλά δικά σας λόγια , έναν ορισμό για τις Σταυροφορίες .
5)Ποια τα επιχειρήματα του Ισαάκιου Άγγελου προς τους Σταυροφόρους;
6)Πως κρίνετε την τοποθέτηση του Πάπα Ιννοκεντίου στην τελευταία πηγή;
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)