Β1-Β2 10ο Μάθημα Ιστορίας

Οικονομία και Κοινωνία στον Μεσαίωνα 

Κατασκευή Μεσαιωνικού Κάστρου 

Το 1997 ξεκίνησε να κτίζεται στην Γαλλία , στην Βουργουνδία , ένα παράξενο κτίσμα . Αυτό το Κάστρο , κτισμένο όπως στον Μεσαίωνα είναι καρπός επιστημονικής αναζήτησης μιας ομάδας παθιασμένων με το θέμα ανθρώπων .


https://www.futura-sciences.com/sciences/questions-reponses/moyen-age-etait-organisee-societe-moyen-age-5419/

Famille de Roquefeuil- Chateau de bonaguil

Οι κοινωνικές τάξεις  κατά τον Μεσαίωνα :



bellatores : (αυτοί που πολεμούν ) οι ευγενείς (πρίγκηπες , άρχοντες , ιππότες* )

oratores :(αυτοί που προσεύχονται): Επίσκοποι (από την Αριστοκρατική τάξη ,συνήθως δευτερότοκος γιος του Άρχοντα ) και Μοναχοί **(από όλες τις τάξεις άρα τρόπος κοινωνικής ανόδου )

laboratores : (αυτοί που εργάζονται /80-90 % )


Στο β μισό του Μεσαίωνα εμφανίζεται μια τέταρτη τάξη : οι αστοί (έμποροι και τραπεζίτες 0 οι οποίοι ,όμως , δεν αναγνωρίζονται ως ξεχωριστή τάξη .Ανήκουν με τους αγρότες στην Τρίτη Τάξη .



Γύρω στο έτος 1000 παρατηρείται πρόοδος σε πολλούς τομείς στην Μεσαιωνική Δύση .

(Αίτια και αποτελέσματα μπερδεύονται γιατί το ένα οδηγεί στο άλλο )

Αίτια : η ειρήνη μετά από μακρά περίοδο πολέμων και καταστροφών .

Η χρήση εργαλείων από σίδηρο για τις γεωργικές εργασίες (ξεκινούν οι Νορμανδοί ) και ιδιαίτερα το άροτρο (Από τον 11ο αιώνα στις πεδιάδες του Βορρά του Χριστιανικού Κόσμου διαδίδεται το ασύμμετρο άροτρο με ρόδες και αλετραύτι τι οποίο εκτελεί βαθύτερο όργωμα και επιτρέπει υψηλότερες αποδόσεις )
Τριζωνική καλλιέργεια της γης με εναλλαγή καλλιεργειών θερινών ,φθινοπωρινών και μιας ζώνης αγρανάπαυσης .

Αποτέλεσμα : Δημογραφική αύξηση ! (διπλασιασμός ) Οδηγεί σε αύξηση των καλλιεργούμενων εδαφών -> τεράστιο ρεύμα εκχερσώσεων ( νέοι αγροί προέκταση παλαιών ) κυρίως σε βατοπέδια κι όχι σε δάση .(Τα δάση εκχερσώνονταν πιο δύσκολα , ανήκαν στους Φεουδάρχες για κυνήγι και χρησίμευαν στην καθημερινή ζωή κατά τον Μεσαίωνα ) . Αποξήρανση ελών και δημιουργία πόλντερ 
(Ένα πόλντερ (ολλανδικά: polder) είναι, με την αυστηρή έννοια του όρου, οποιοδήποτε περιφραγμένο με τεχνητό τρόπο τμήμα επιφάνειας εδάφους που περιέχει νερό (αλμυρό ή γλυκό), ευρισκόμενο σε επίπεδο χαμηλότερο από εκείνο της πηγής παροχής του και όπου η ποσότητα του νερού μπορεί να ελεγχθεί με μηχανικά μέσα με σκοπό την εκμετάλλευση του εδάφους.)


Μεγάλο ρεύμα ανοικοδόμησης  καθρεφτίζει την πρόοδο και λειτουργεί ως οικονομικό κίνητρο !

"Ενώ πλησίαζε η τρίτη χρονιά  που ακολούθησε το έτος 1000 , είδαμε σε ολόκληρη σχεδόν την γη αλλά κυρίως στην Γαλατία να ανοικοδομούν τις εκκλησίες.αν και οι περισσότερες ήταν καλοκτισμένες και δεν είχαν ανάγκη , αληθινή άμιλλα έσπρωχνε κάθε χριστιανική κοινότητα να αποκτήσει μια εκκλησία πολυτελέστερη από εκείνη των γειτόνων της .Θα λέγαμε ότι ο κόσμος ολόκληρος σειόταν για να παρατήσει την παλαιότητά του και να περιβληθεί  με ένα λευκό πέπλο από εκκλησίες .Τότε , όλες σχεδόν οι εκκλησίες των επισκοπικών εδρών, των μοναστηριών που ήταν αφιερωμένα σε κάθε λογής άγιο , ακόμα και τα μικρα παρεκκλήσια των χωριών , ξανακτίστηκαν από τους πιστούς ομορφότερα . "

Απόσπασμα από το Χρονικό του βουργούνδιου Ραούλ Γκλαμπέρ








Γλωσσάρι σχετικό με κοινωνία και οικονομία 

*Ιππότης : μέλος της φεουδαρχικής αριστοκρατίας που ξεχωρίζει από τον οπλισμό του , το είδος της ζωής (πύργος , κυνήγι , πόλεμος 0 , και την ιδιαίτερη ηθική 9πίστη , γενναιοδωρία 0. Μπορεί να ορισθεί με μια τελετή μύησης .Κατά τον 13ο αιωνα , η ιπποσύνη τείνει να μεταμορφωθεί σε κλειστή κάστα ( ευγένεια 0.Υπάρχουν κατηγορίες ιπποτών : πλούσιοι και φτωχοί .

Δουλοπάροικος (serf ) : Κατώτερη κοινωνική θέση στην οποία ανήκει ένα μέλος της αγροτικής μάζας που είναι υποταγμένο σε υποχρεώσεις υλικά βαριές και ηθικά ατιμωτικές : αγγαρείες , κεφαλικός φόρος , φόρος γάμου ,αυθαίρετος φόρος . Νομική υπόσταση που ανάμεσα στον 9ο και 12ο αιώνα διευρύνθηκε και συμπεριέλαβε το σύνολό των αγροτών και ύστερα έτεινε να εξαφανισθεί με απελευθερώσεις .

 Επαίτες (ζητιάνοι ) : Τιμώνται ως αυτοί που ασκούν την απόλυτη φτώχεια κατά το πρότυπο του Χριστού(από εδώ προκύπτουν τα επαιτικά τάγματα ).Ωστόσο , σιγά -σιγά  , περιφρονούνται κοινωνικά και ορισμένοι τους καταδικάζουν ,επειδή αρνούνται να κερδίσουν το ψωμί τους με την εργασία . 

Εμποροπανηγύρεις : Παρέχουν στην Μεσαιωνική κοινωνία τα προϊόντα που είναι αδύνατον να προμηθευτούν επί τόπου .Υποστηρίζονται από την Εκκλησία που ευλογεί τα πανηγύρια και από τους Πρίγκιπες που θεσπίζουν φόρο προστασίας των εμποροπανηγύρεων .

**Μοναστήρια: Όταν η κοινοβιακή ( και όχι η ερμητική μορφή του μοναχισμού θριάμβευσε στην Δύση ) , τα μοναστήρια αποτέλεσαν ένα σύνολο από συγκεντρωμένα οικήματα  ( εκκλησία μονή , ξενώνας κλπ ).Κλειστός κόσμος θεωρητικά σε απομόνωση ,έπρεπε να είναι αυτάρκης ώστε οι μοναχοί να αποφεύγουν την επαφή με τον έξω κόσμο .

Τα μοναστήρια ήταν στην πραγματικότητα εστίες ακτινοβολίας  των νέων Τεχνικών και της Πνευματικότητας ( γράμματα , Τέχνες , βιβλία , ιδέες ) . Οικονομικά κέντρα ( μεγάλα αγροκτήματα ανοιχτά στην πρόοδο . Πνευματικά κέντρα  ( scriptorium , illuminures , vitreaux ) . Πολιτικά κέντρα  μερικές φορές (π.χ. Cluny ) ,Η μεγάλη καινοτομία των επαιτικών ταγμάτων του 13ου αιώνα είναι ότι εγκατέστησαν μονές  μέσα στις πόλεις .


**Μοναστικά Τάγματα : Ο μοναχισμός εισήχθη στην Δύση στις αρχές του 5ου αιώνα , στην Προβηγκία και κατόπιν στην Ιρλανδία (Άγιος πατρίκιος ) . Στο Μόντε Κασίνο ( Ρώμη ) ο άγιος Βενέδικτος ίδρυσε μοναστήρι και θέσπισε κανόνα λειτουργίας του ο οποίος εξαπλώθηκε παντού ( Βενεδικτίνοι μοναχοί ). Ο κυριότερος στόχος των Βενεδικτίνων μοναχών είναι η υπηρεσία του Θεού : opus Dei , με την προσευχή και την λειτουργία . Η απομόνωση και η οικονομική ανεξαρτησία είναι οι συνθήκες που τους επιτρέπουν να ολοκληρωθούν. Ο βενεδικτίνος μοναχός είναι επίσης στρατιώτης του Θεού υπό την εξουσία του αββά του .

Τον 11ο αιώνα ένα ερημητικό κίνημα προσανατολίζεται στην διαμόρφωση Μοναστηριών με τον κανόνα του αγίου Αυγουστίνου (Chartreuse , Cisterciens κλπ ) τα οποία μαζί με το opus Dei επιμένουν στην ανάγκη για χειρωνακτική εργασία και στην απλότητα του Ευαγγελίου .
Στις αρχές του 13ου αιώνα νέα τάγματα εμφανίζονται: τα επαιτικά τάγματα ( Δομινικανοί , Φραγκισκανοί κ.α. ) που αναλαμβάνουν το  αποστολικό έργο  στις πόλεις  και τα προάστια .
Κατά των αγώνα εναντίον των Μουσουλμάνων στην Ισπανία και στους Αγίους Τόπους ιδρύθηκαν Στρατιωτικά Μοναστικά Τάγματα .





Στις πόλεις οι μοναχοί ίδρυαν νοσοκομεία και πτωχοκομεία (Hotel Dieu ) που ανακούφιζαν τον κόσμο .

Πιο συχνά σ αυτά ,υπηρετούσαν μοναχές .

Πόλεις :Στον πρώιμο Μεσαίωνα οι πόλεις περιορίζονται στην  στρατιωτική , διοικητική και  θρησκευτική τους λειτουργία ..Η πόλη είναι ένας οχυρωμένος περίβολος κατοικία του κόμητα ή του επισκόπου .Από τον 11ο αιώνα ή ανανέωση του εμπορίου ξαναζωντανεύει την εμπορική τους λειτουργία . Μια νέα εμπορική συνοικία ,το bourg , αναδύεται  πλάι στο παλιό αρχοντικό castrum . Αργότερα οι νέοι κάτοικοι κλονίζουν την ηγεμονία του παλιού άρχοντα  , αποκτούν ελευθερίες ή έναν χάρτη που παραχωρεί στους κατοίκους ελευθερία και το δικαίωμα να αυτοκυβερνηθούν , με αντάλλαγμα μια αποζημίωση στον άρχοντα .
Η άνθιση των πόλεων ευνοεί την πρόοδο της βασιλικής εξουσίας και την απελευθέρωση των αγροτών οι οποίοι έλκονται από τα εργοτάξια .

Αλλά η ανάπτυξη είναι άναρχη . Οι στενοί δρόμοι , ο συνωστισμός μέσα στα σπίτια  και η έλλειψη νερού φέρνουν πολλές επιδημίες (μαύρη πανούκλα του 1348 ) .Η κατασκευή από ξύλο πολλαπλασιάζει τις πυρκαγιές. Οι κοινωνικές ανισότητες επιφέρουν πολλές ταραχές .οι πόλεις βοήθησαν να απελευθερωθούν οι αγρότες των περιχώρων από την χωροδεσποτική δουλεία (δουλοπαροικία ) , αλλά όσο βοήθησαν άλλο τόσο εκμεταλλεύτηκαν την ύπαιθρο που παρασύρθηκε από την γοητεία τους . Από νωρίς διαμορφώθηκε ένα πνεύμα εμποτισμένο από ανωτερότητα και εχθρότητα προς την ύπαιθρο .
Οι πόλεις υπήρξαν τα κυριότερα κέντρα της οικονομικής , καλλιτεχνικής και πνευματικής(πανεπιστήμια 0 προόδου, εστίες λαϊκής και λόγιας κουλτούρας .(γιορτές , θέατρο ,σχολείο )

Χάνσα : Συνασπισμός γερμανικών πόλεων που κυριαρχεί στο μεγαλεμπόριο της Βόρειας Ευρώπης .

Συντεχνίες : Συσσωματώσεις εμπόρων και καλλιτεχνών μιας πόλης , οι οποίες με διατάγματα
ρύθμιζαν τις λεπτομέρειες της εργασίας  : ωράρια , ποιότητα προϊόντων , καταστολή του δόλου. Είχαν σκοπό την απάλειψη του ανταγωνισμού στο εσωτερικό της πόλης και την διατήρηση του μονοπωλίου μιας  μειοψηφίας αφεντικών στην αγορά της πόλης . Συχνά οι συντεχνίες συνοδεύονταν από θρησκευτικές αδελφότητες που είχαν επιφορτισθεί με την αντιμετώπιση των εξόδων των άπορων μελών τους σε περίπτωση αρρώστιας ή θανάτου .Αυτές οι αδελφότητες βρίσκονταν υπό την προστασία του αγίου προστάτη της συντεχνίας .
Οι υαλογραφίες που οι συντεχνίες πρόσφεραν στον καθεδρικό ναό της Σαρτρ είναι μια θαυμάσια πηγή για την ιστορία των Συντεχνιών .


Από το βιβλίο του jacques Le Goff , Ο Πολιτισμός της Μεσαιωνικής Δύσης , εκδόσεις Βάνιας

ΣΧΟΛΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ  : Οικονομικές μεταβολές στη Δυτική Ευρώπη   Κοινωνία και εξουσία στη Δυτική Ευρώπη