Α2 : 6ο Μάθημα για την Λογοτεχνία :

Στο 4ο και 5ο μάθημα μιλήσαμε για την Μεταφορά/Παρομοίωση και εστιάσαμε το ενδιαφέρον μας στο " Μονόγραμμα " του Ο. Ελύτη.

Σήμερα , θα θυμηθούμε τα χαρακτηριστικά της Μοντέρνας Ποίησης (Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων) 

Μοντερνισμός:http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-A111/683/4523,20485/

.....Βασικό γνώρισμα της ποίησης του μοντερνισμού είναι η διάλυση της μορφής και η διάθεση για πειραματισμό. Ο ελεύθερος στίχος εξοστρακίζει το μέτρο και την ομοιοκαταληξία· οι γραμματικοί και οι συντακτικοί κανόνες παραβιάζονται· οι προτάσεις γίνονται αποσπασματικές και ελλειπτικές, τα σημεία στίξης καταργούνται. Τα διακοσμητικά στοιχεία και η φροντίδα για το «ωραίο ύφος» εγκαταλείπονται και συχνά επιλέγονται στοιχεία που ως τότε θεωρούνταν αντι-ποιητικά. Οι τολμηρές μεταφορές και οι απροσδόκητοι και ετερόκλητοι συνδυασμοί λέξεων κυριαρχούν· οι εικόνες ή οι ελεύθεροι συνειρμοί αφθονούν, ιδίως στην υπερρεαλιστική ποίηση. Η ποιητική γλώσσα γίνεται συμβολική, ελλειπτική, υπαινικτική, πολύσημη, ενώ αδιαφορεί για τις συμβάσεις και την ανάγκη κατανόησης.....

T. S. Eliot 

Ο Απρίλης είναι ο μήνας ο σκληρός, γεννώντας
Μες απ' την πεθαμένη γη τις πασχαλιές, σμίγοντας
Θύμηση κι επιθυμία, ταράζοντας
Με τη βροχή της άνοιξης ρίζες οκνές. 
Ο χειμώνας μας ζέσταινε, σκεπάζοντας
Τη γη με το χιόνι της λησμονιάς, θρέφοντας
Λίγη ζωή μ' απόξερους βολβούς.

Οι Ελεγείες του Ντουινο, Ράινερ Μαρία Ρίλκε/

Η Πρώτη Ελεγεία

by vaskassΠοιος, εάν κραύγαζα, θα μ’ άκουγε λοιπόν απ’ των Αγγέλων

Ποιος, εάν κραύγαζα, θα μ’ άκουγε λοιπόν απ’ των Αγγέλων τα Τάγματα; 

Και μόνο να υπέθετα πώς ένας τους

μ’ έπαιρνε ξάφνου πάνω στην καρδιά του, θα χανόμουν

απ’ τη δυνατότερή του Ύπαρξη. Γιατί το Ωραίο δεν είναι τίποτε άλλο,

παρά ή μόλις πού αντέχουμε Αρχή του Τρομερού

και το θαυμάζουμε τόσο, γιατί αυτό, ανέμελο, μήτε πού νοιάζεται

να μας συντρίψει. Ο κάθε Αγγελος είναι τρομερός.

Κι έτσι συγκρατιέμαι και με σκοτεινό λυγμό καταπίνω

του καλέσματος μου τη φωνή. «Αχ και σε ποιόν μπορούμε πια

να προσφύγουμε; Μήτε στους Αγγέλους, μήτε στους ανθρώπους

και τα εφευρετικά ζώα κιόλας το προσέχουν

πως δεν είμαστε και τόσο ασφαλισμένοι στο σπίτι μας,

στον αντιληπτό αυτόν κόσμο. Ίσως μας απομένει

ένα κάποιο δέντρο στην πλαγιά, έτσι πού να το βλέπαμε ξανά

την κάθε μέρα. Μας απομένει ο δρόμος του χτες

και ή αλλοιωμένη πίστη μας σε μια συνήθεια,

πού της άρεσε κοντά μας κι έμεινε και πια δεν φεύγει.

Ανακτήθηκε!! Τι;

Η Αιωνιότητα.

Είναι η θάλασσα π΄ αναμίχθηκε με ήλιο.  

Arthur Rimbaud

https://poetrybookshop.wordpress.com/2008/07/28/%CE%B1%CF%81%CE%B8%CE%BF%CF%8D%CF%81%CE%BF%CF%82-%CF%81%CE%B5%CE%BC%CF%80%CF%8E-%CE%BC%CE%B9%CE%B1-%CE%B5%CF%80%CE%BF%CF%87%CE%AE-%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%BA%CF%8C%CE%BB%CE%B1%CF%83%CE%B7/

 Υπερρεαλισμός :
http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-A111/683/4523,20492/)

....η ποίησή τους θα συνεχίσει να φημίζεται για την άρνηση κάθε περιορισμού, την απόλυτη ελευθερία στο λεξιλόγιο και τη στιχουργική, τους απρόσμενους συνδυασμούς λέξεων και τις εντυπωσιακές εικόνες, καθώς και για στοιχεία όπως το όνειρο, ο έρωτας, το χιούμορ, το παράλογο. ....

Νίκου Γκάτσου, Αμοργός : 

http://users.uoa.gr/~nektar/arts/poetry/nikos_gkatsos_amorgos.htm

Θα δούμε ξανά τους όρους :

 Ανοικείωση ,
...η γλώσσα της λογοτεχνίας, έχει την ικανότητα να παρεμποδίζει, να διασπά και τελικά να καταργεί αυτό τον αυτοματισμό της αντίληψης, προσδίδοντας στα πράγματα μια νέα μορφή, ανοίκεια, ξένη και παράξενη, και αναγκάζοντάς μας να τα δούμε όλα μέσα από μια διαφορετική οπτική γωνία. Η πραγματική λογοτεχνία, λένε οι φορμαλιστές, δεν πρέπει να αντανακλά απλώς την πραγματικότητα αλλά να την παρουσιάζει μέσα από ένα ιδιόμορφο πρίσμα, έναν παραμορφωτικό και ανοικειωτικό φακό· μόνο με αυτό τον τρόπο μπορεί να κλονίσει και να διαψεύσει τις αντιλήψεις που μας έχουν επιβληθεί από την τετριμμένη καθημερινή γλώσσα και με τη βοήθεια των οποίων αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο....

 Επιλογές 
...ο αγώνας για την κατάκτηση της μορφής που δεν είναι ένα απλό "ψάξιμο " για την κατάλληλη λέξη αλλά αληθινή αναβίωση της πολυδιάστατης γλωσσικής εμπειρίας ...

1. μεγάλη            ησυχία               υπάρχει           στον κάμπο
2.βαθιά                σιγαλιά              είναι                στην πεδιάδα 
3.άκρα                 σιωπή                βασιλεύει         .....................
4.απερίγραπτη     ηρεμία               επικρατεί        ......................
5.απόλυτη             σιγή                  κυριαρχεί        ......................
6.νεκρική              .........                ................       .......................

" Άκρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύει "

(Δ. Σολωμός , Ελεύθεροι Πολιορκημένοι )

 Αποκλίσεις  : προτάσεις / δομικά σχήματα μη αποδεκτά στην κοινή γλώσσα που παραβιάζουν τα συνήθη  γραμματικά και σημασιολογικά σχήματα . Οι αποκλίσεις χαρακτηρίζουν το ύφος του δημιουργού σε όλα τα επίπεδα : φωνολογικό , σημασιολογικό , μορφοσυντακτικό.

  Ν αρχίσει το τραγούδι,ν ΄ανεβεί ο καημός

 να πάρει και να δώσει ο νους κι ο λογισμός

 Τι με το "χα" και με το " νο" και με το " νται" 

  όλα του κόσμου τ΄άδικα ξε-χά-νο-νται.

(Ο. Ελύτης, Ο ήλιος ο Ηλιάτορας )

και τους μικρούς αγγέλους σταμ-
ατάν και παίζουν αμ στραμ νταμ
(Ο. Ελύτης)

Χριστός Ανέστακας ,μωρέ παιδιά φώναξε .Η γνώριμη πολυτριμμένη λέξη "ανέστη" του φάνηκε ξαφνικά μικρή , φτενή ,μίζερη .Δεν μπορούσε να χωρέσει τη Μεγάλη Αγγελία .Πλάτυνε η λέξη , θέριεψε στα χείλια του παπά .

(Ν. Καζαντζάκης ,Αναφορά στον Γκρέκο )


Η χρυσίζοντας στον άνεμο
Η δαμάζοντας τον δαίμονα 

(Ο. Ελύτης , Άξιον Εστί )

Όλη τη νύχτα κλάψαμε
σκυμμένοι στο άσπρο φέρετρο ενός γλάρου.
Ύπνος βαρύς τα ξημερώματα
στην Ιστορία των κοχυλιών
λιωμένα τα κεριά
στην εκκλησιά της θάλασσας 

Μέσα στις τσέπες του παλιού πανωφοριού τους 
έχουν μικρά τζάκια να ζεσταίνουν τα παιδιά 

(Γ. Ρίτσος )


Κανόνας (Νόρμα )

Νόρμα σημαίνει κανόνας, πρότυπο. 

Ο όρος γλωσσική νόρμα αναφέρεται σε μια γλωσσική ποικιλία η οποία αναγνωρίζεται ως πρότυπο για τη γλωσσική μας παραγωγή (κυρίως τον γραπτό –αλλά και τον προφορικό– λόγο).

  Συνήθως η νόρμα ταυτίζεται με την πρότυπη γλώσσα ή/και την επίσημη γλώσσα ενός κράτους.
(Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα
 http://www.greek language.gr/digitalResources/modern_greek/tools/lexica/glossology_edu/lemma.html?id=144

Νεολογισμός 

....στο λεξιλόγιο μιας γλώσσας διαρκώς δημιουργούνται νέες λέξεις, ενώ άλλες χρησιμοποιούνται διαρκώς και λιγότερο, και τελικά αντικαθίστανται από άλλες. Οι ομιλητές μιας γλώσσας έχουν την ικανότητα να επινοούν νέες λέξεις για να δηλώσουν νέες σημασίες.

Μια νέα λέξη όταν δεν έχει ακόμη ενταχθεί στο λεξιλόγιο και θεωρείται από τους περισσότερους ομιλητές ως καινούργια ονομάζεται νεολογισμός.

Βιβλιογραφία 

Γ. Μπαμπινιώτη , Γλωσσολογία και Λογοτεχνία , Β Έκδοση 1991

Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων , Ι. και Ν.Παρίσης  , ΟΕΔΒ

Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα ,http://www.greek-language.gr/greekLang/index.html

ΑΣΚΗΣΕΙΣ:

Να μελετήσετε τα χαρακτηριστικά του Μοντερνισμού στην Ποίηση και να τα εντοπίσετε στα ποιήματα των Έλιοτ, Ρίλκε , Ρεμπό  που σας έχω δώσει . Διαλέξτε ένα από αυτά και δείξτε πως λειτουργεί στο συγκεκριμένο ποίημα.