Αλέξιος Α Κομνηνός

Β1- Β2 : 8ο Μάθημα
Ιστορίας


Η Δυναστεία των Κομνηνών 1056-1185 (11ος-12ος αιώνας)

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%B1%CF%84%CE%AC%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%BF%CF%82_%CE%92%CF%85%CE%B6%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%B9%CE%BD%CF%8E%CE%BD_%CE%B1%CF%85%CF%84%CE%BF%CE%BA%CF%81%CE%B1%CF%84%CF%8C%CF%81%CF%89%CE%BD


http://www.ime.gr/chronos/09/gr/p/1081/main/p20.html


Στα χρόνια μετά το 1059, και ιδιαίτερα μετά το θάνατο του Ιωάννη Κομνηνού (1067), αρχηγός της οικογένειας έγινε η ιδιαίτερα ικανή χήρα του Ιωάννη, η Άννα Δαλασσηνή. Τότε άρχισε η ιδιαίτερα επιδέξια και βαθμιαία σύνδεση, με σειρά επιγαμιών, των Κομνηνών με τις υπόλοιπες επιφανείς αριστοκρατικές οικογένειες. Από τον πυρήνα αυτό προέκυψε η δυναστεία των Κομνηνών: Εξ αγχιστείας συγγενείς με τις οικογένειες των Δουκών και των Δαλασσηνών, συνδέθηκαν στη συνέχεια με πολλές άλλες αριστοκρατικές οικογένειες. Οι μεταγενέστερες δυναστείες των Αγγέλων (1185-1204) και των Παλαιολόγων (1259-1453) πρόβαλλαν τη συγγένειά τους με την οικογένεια των Κομνηνών με προφανή υπερηφάνεια.

Υπέρπυρον , Αλεξίου Α  Κομνηνού 

Στο πλαίσιο της στρατηγικής των επιγαμιών, ορισμένα μέλη της οικογένειας των Κομνηνών παντρεύονταν ξένες πριγκίπισσες: ο Ισαάκιος Α΄ παντρεύτηκε την πριγκίπισσα της Βουλγαρίας Κατερίνα, κόρη του Ιωάννη Βλαδίσλαβου, τελευταίου ηγεμόνα της αυτοκρατορίας του Σαμουήλ. Ο μεγαλύτερος αδελφός του Αλεξίου Α΄, ο Ισαάκιος, επίσης παντρεύτηκε ξένη πριγκίπισσα, την Ειρήνη, η οποία προερχόταν από τον ηγεμονικό οίκο της Γεωργίας. Η πρακτική αυτή συνεχίστηκε και όταν οι Κομνηνοί ανέβηκαν στο θρόνο: Ο αυτοκράτορας Ιωάννης Β΄ νυμφεύτηκε την Ουγγαρέζα πριγκίπισσα Ειρήνη-Πιρόσκα· ο γιος του Μανουήλ Α΄ πήρε πρώτα Γερμανίδα και στη συνέχεια Γαλλίδα νύφη: τη Βέρθα του Sulzbach και τη Μαρία της Αντιοχείας αντίστοιχα.

Ιωάννης και Αλέξιος Κομνηνοί Συναυτοκράτορες 

H αντιμετώπιση των πολλών εξωτερικών εχθρών και η εσωτερική ανασυγκρότηση του βυζαντινού κράτους ήταν τα κύρια καθήκοντα που κλήθηκε να αναλάβει ο ιδρυτής της δυναστείας των Κομνηνών Αλέξιος Α' με την άνοδό του στον αυτοκρατορικό θρόνο. Με έξυπνους διπλωματικούς χειρισμούς κατάφερε να αποκρούσει τους εχθρούς, να σώσει και να ισχυροποιήσει το κράτος. Επιπλέον, με τις αλλαγές στο εσωτερικό της αυτοκρατορίας προσπάθησε να την εντάξει στο πνεύμα της εποχής.

Ειρήνη Δούκα , σύζυγος Αλεξίου Κομνηνού 

Ο ικανός και χαρισματικός Αλέξιος ήταν ωστόσο ευαίσθητος στη γυναικεία επιρροή. Η χήρα του προηγούμενου αυτοκράτορα, Μαρία Αλανή, η μητέρα του 'Aννα Δαλασσηνή και η σύζυγός του Ειρήνη Δούκαινα άσκησαν αποφασιστική επίδραση στον αυτοκράτορα. Χαρακτηριστική για την προσωπικότητά του είναι η περιγραφή της κόρης του 'Aννας στο ιστορικό έργο που αφιέρωσε στον πατέρα της, την Αλεξιάδα. Κατά τα λεγόμενά της "αυτός ο άνδρας και ομορφιά είχε και χάρη και επιβάλλον και μεγαλείο όσο κανείς άλλος. Αν μάλιστα εκείνος χρησιμοποιούσε την ευγλωττία του σε κάποια συνομιλία, τότε θα 'βλεπες αμέσως να κάθεται πύρινη πάνω στα χείλη του η ρητορική. Και ακοή και ψυχή αιχμαλώτιζε με τον κατακλυσμό των επιχειρημάτων του κι ήταν ασυναγώνιστος κι ακαταμάχητος και στη γλώσσα και στο χέρι επίσης: στο ένα όταν χειριζόταν το δόρυ και στ' άλλο την καθαρή γοητεία".

Γράφει χαρακτηριστικά ο Ιωάννης Ζωναράς: «Εκπλήρωνε [ο Αλέξιος] τα καθήκοντά του όχι ως δημόσια ή κρατικά και έβλεπε τον εαυτό του όχι ως διοικητή, αλλά ως αφέντη, θεωρώντας και ονομάζοντας το κράτος δικό του σπίτι».

Ιωάννης Κομνηνός και Ειρήνη 

Η μάχη στο Μυριοκέφαλον  :Για να  αποκρούσει τις δυνάμεις των Σελτζούκων Τούρκων  ο Μανουήλ, εμφανίστηκε το 1176 με ισχυρές δυνάμεις στις ορεινές διαβάσεις της κεντρικής Μικράς Ασίας, κοντά στο Μυριοκέφαλο, όπου όμως υπέστη φοβερή καταστροφή. Ο βυζαντινός στρατός σχεδόν εξολοθρεύτηκε.

Πηγή 1

Ματζικέρτ και Μυριοκέφαλον

Και στέλνοντας αγγελιαφόρους (ο Μανουήλ Κομνηνός) ανακοίνωσε τα συμβάντα στους Κωνσταντινουπολίτες, παρουσιάζοντας τον εαυτό του κατά κάποιο τρόπο ομοιοπαθή με το Ρωμανό Διογένη, καθώς ο αυτοκράτορας εκείνος, όπως και αυτός ο Ιδιος, κήρυξε κάποτε τον πόλεμο στους Τούρκους, αλλά έχασε το μεγαλύτερο μέρος του στρατού και πιάστηκε αιχμάλωτος

Νικήτας Χωνιάτης, Χρονική Διήγησις, εκδ. I. Α. Dieten, Βερολίνο 1975, 191.

Πηγή 2

Εξυπηρέτησαν και οι δύο περίοδοι ( η εικονομαχική και των Κομνηνών ) πριν απ' όλα την εθνική επιταγή, δηλαδή την αντιμετώπιση του εξωτερικού εχθρού. Και οι δύο... εξαιτίας της αναγκαιότητας των καιρών, προκάλεσαν την στρατιωτικοποίηση της Αυτοκρατορίας, των θεσμών και της κοινωνίας της. Κατά τη διάρκεια αυτών των δύο περιόδων έγινε δυνατό να κινητοποιηθεί το έθνος και να σωθεί η βυζαντινή πατρίδα.

Ωστόσο, η εικονομαχία και η περίοδος των Κομνηνών διαφέρουν σένα βασικό σημείο: τους κοινωνικούς προσανατολισμούς των εμπνευστών τους. Ενώ οι Ίσαυροι στηρίχθηκαν κυρίως στο λαϊκό εθνικό στοιχείο, οι Κομνηνοί έφεραν σε πέρας την προσπάθειά τους, ευνοώντας κυρίως την αριστοκρατία της χώρας, δηλαδή τις μεγάλες αστικές και στρατιωτικές οικογένειες, που σφετερίστηκαν τον κρατικό μηχανισμό και έμειναν πάντα αλληλέγγυες σε μία δράση σχεδόν οικογενειακή, γιατί πολλές από αυτές συνδέονταν μεταξύ τους με οικογενειακούς δεσμούς.

Ε. Γλύκατζη- Αρβελέρ, Η πολιτική ιδεολογία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, μετ. Τ. Δρακοπούλου, Αθήνα 1977, 83.

Πηγή 3

    Ο Μανουήλ [...] καταχράστηκε το θεσμό [της πρόνοιας] που είχε επινοηθεί από προηγούμενους αυτοκράτορες [...]. Ανεπαίσθητα, έκανε τη στρατιωτική τάξη χαλαρή, κατεύθυνε πληθώρα χρημάτων προς οκνηρές κοιλιές και δημιούργησε πολύ κακή κατάσταση στις ρωμαϊκές επαρχίες. Οι γενναίοι στρατιώτες είχαν αποβάλει το φιλότιμο μπροστά στους κινδύνους [...]. Οι κάτοικοι των επαρχιών υπέστησαν τα πάνδεινα από την απληστία των στρατιωτών (των προνοιάριων): δεν τους άρπαζαν μόνο τα χρήματα ως τον τελευταίο οβολό, αλλά τους αφαιρούσαν και τον τελευταίο τους χιτώνα [...].

     Όποιος ήθελε μπορούσε να στρατολογηθεί [...]. Όσοι έφεραν μαζί τους ένα περσικό άλογο ή κατέθεσαν λίγα χρυσά νομίσματα, εγγράφηκαν αβασάνιστα στις στρατιωτικές ύλες και εφοδιάστηκαν αμέσως με αυτοκρατορική επιστολή που τους παραχωρούσε γόνιμα χωράφια και ρωμαίους φορολογούμενους που υπηρετούσαν ως δούλοι και κάποτε κατέβαλαν φόρους σε ημιβάρβαρα ανδρείκελα [...]. Η τύχη των επαρχιών ήταν ανάλογη με την απειθαρχία του στρατού: άλλες λεηλατήθηκαν μπροστά στα μάτια μας από τους εχθρούς και ενσωματώθηκαν στο κράτος τους, άλλες καταστράφηκαν και ερημώθηκαν σαν εχθρική χώρα από τους στρατιώτες μας.

Νικήτας Χωνιάτης, Χρονική Διήγησις, VII, 4, εκδ. I. A. van Dieten, Βερολίνο 1975, 208-209.

Πηγή 4

"Στα χρόνια του Αλεξίου Κομνηνού σταθεροποιήθηκε όχι μόνο η αυτοκρατορία αλλά και η αυθεντία του αυτοκράτορα. Αλλά η αυτοκρατορία των Κομνηνών διαφέρει ουσιαστικά στην εσωτερική δομή της από το αυστηρά συγκεντρωτικό κράτος της μέσης βυζαντινής περιόδου. Την εποχή των Κομνηνών χαρακτηρίζει η επιτάχυνση στην ανάπτυξη της φεουδαρχίας και οι φεουδαρχικές δυνάμεις της επαρχίας, εναντίον των οποίων είχαν αγωνισθεί με αποφασιστικότητα οι αυτοκράτορες του δέκατου αιώνα, έγιναν οι κύριοι στυλοβάτες του νέου κρατικού μηχανισμού. Ο Αλέξιος έδωσε το προβάδισμα στους κοινωνικά ισχυρότερους παράγοντες, οι οποίοι είχαν επιζήσει παρά την αντίδραση της κεντρικής εξουσίας στους μέσους βυζαντινούς χρόνους και πάνω σ' αυτούς οικοδόμησε τη νέα κρατική και στρατιωτική οργάνωση. Εδώ ακριβώς βρίσκεται το μυστικό της επιτυχίας του καθώς και τα όριά της. Το Βυζάντιο εγκατέλειψε οριστικά τα άλλοτε σταθερά θεμέλιά του· η στρατιωτική, οικονομική και νομισματική του ισχύς περιορίσθηκε σε μεγάλο βαθμό. 


Έτσι εξηγείται το γεγονός γιατί το μεγαλείο της εποχής των Κομνηνών δεν είχε διάρκεια αλλά το διαδέχθηκε η κατάρρευση του βυζαντινού κράτους. Στην ανάπτυξη της φεουδαρχίας συνέβαλε επίσης η επαφή με τη Δύση. Η μοίρα θέλησε ώστε το Βυζάντιο να έλθει σε στενή επαφή με το δυτικό κόσμο, όταν η εκκλησιαστική κοινωνία – κι αυτό σημαίνει για την εποχή αυτή, η πνευματική επικοινωνία γενικά  –  είχε πια διακοπεί. Μίσος και αποστροφή ήταν τα αισθήματα που έτρεφαν μεταξύ τους οι Βυζαντινοί και οι Δυτικοί και η στενότερη επαφή όξυνε ακόμη περισσότερο τον ανταγωνισμό. Πάντως από την εποχή αυτή αρχίζει να γίνεται αισθητή η επιρροή της Δύσεως πάνω στο Βυζάντιο με πολλούς τρόπους, τόσο στον πολιτιστικό όσο και στον πολιτικό τομέα. Βέβαια η επικράτηση της φεουδαρχίας στο βυζαντινό κράτος ήταν αποτέλεσμα της εσωτερικής του εξελίξεως. Ωστόσο είναι φυσικό ότι δεν μπορούσε να μείνει ανεπηρέαστο από τη δημιουργία των πολλών λατινικών ηγεμονιών στην Εγγύς Ανατολή, όπου επικρατούσε ο πιο γνήσιος τύπος της δυτικής φεουδαρχίας. Οι σχέσεις των αρχηγών των σταυροφόρων με τον αυτοκράτορα Αλέξιο Α', που διαμορφώθηκαν κατά τα δυτικά πρότυπα, έφεραν νέες πολιτικές αρχές στον κόσμο του Βυζαντίου. Η σχέση αυτή της υποτέλειας επεκτάθηκε σύντομα και σε άλλους ηγεμόνες της βυζαντινής επικράτειας και έτσι έγινε τελικά ένα μόνιμο χαρακτηριστικό του μεταγενέστερου βυζαντινού κράτους".

 Georg Ostrogorsky, Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους 


Βυζάντιο Ιστορία και Πολιτισμός , Ελένη Αρβελέρ

https://archive.ert.gr/61469/?autoplay=1&mst=00:10:04:00




Ασκήσεις:

1) Να μελετήσετε την μορφή αλλά και τις επιγραφές όπου την συνοδεύουν , των εικονιζόμενων Αυτοκρτατόρων στις μικρογραφίες που παρατίθενται , στο νόμισμα αλλά και στο ψηφιδωτό και να περιγράψετε την πολιτική βυζαντινή ιδεολογία σχετικά με τον Αυτοκράτορα .

2)Αντλώντας στοιχεία από το κείμενο της Αρβελέρ αλλά και από τις πληροφορίες του παρόντος μαθήματος δείξτε την στάση των Κομνηνών απέναντι στην Αριστοκρατία .

3) Μελετώντας από το σχολικό σας βιβλίο ( κεφ 2 Η εσωτερική Πολιτική των Κομνηνών ) τον θεσμό της Πρόνοιας αλλά και τις πηγές από τον Νικήτα Χωνιάτη και τον Οστρογκόρσκι να περιγράψετε τα χαρακτηριστικά του θεσμού   να δείξετε τις διαφορές του από τον θεσμό των θεμάτων και τον ρόλο του στην ιστορία της Αυτοκρατορίας .