Γ2 : 14ο Μάθημα Γλώσσας
(ελαφρά διασκευασμένο)
Στις ημέρες μας δεν επιβιώνουν πολλά ταμπού• μπορεί να αμφισβητήσει κανείς τα πάντα: την εθνική ταυτότητα, το κράτος και τους επίσημους θεσμούς, τη θρησκευτική πίστη, τις οικογενειακές δομές και τη σεξουαλική ηθική, τα γούστα και τις πεποιθήσεις τού οιουδήποτε – τα πάντα σχεδόν, εκτός από ένα πράγμα: το κύρος και την αυθεντία της επιστήμης. Κάθε λόγος που θέλει εκ της προδικασίας να ακυρώσει τον δυνατό αντίλογο, οφείλει να διεκδικεί εχέγγυα επιστημονικότητας. Σε λαϊκό επίπεδο, η επιστήμη μοιάζει να έχει αντικαταστήσει τον ρόλο που έπαιζε κάποτε η θρησκεία ως πηγή ανακούφισης, παρηγοριάς και σωτηριολογικής ελπίδας• σε αυστηρότερα θεωρητικό επίπεδο μιλώντας, έχει αποβεί κυρίαρχη ιδεολογία του ανεπτυγμένου κεφαλαιοκρατικού κόσμου, εκεί όπου κάθε άλλη πηγή νομιμοποίησης έχει στερέψει έξω από την τεχνική αποτελεσματικότητα. Kαι αυτό αντανακλάται διττά: αφενός στα μυθικά, σκανδαλώδη κονδύλια που απορροφά στις ανεπτυγμένες χώρες η προωθημένη επιστημονική έρευνα, από την οποία επωφελείται κυρίως το στρατιωτικο-βιομηχανικό σύμπλεγμα• αφετέρου στη ραγδαία συρρίκνωση, στα όρια της εξαφάνισης, των λεγόμενων Ανθρωπιστικών Σπουδών στο σημερινό πανεπιστήμιο.
Έχει διαμορφωθεί εν ολίγοις η πεποίθηση ότι υπάρχουν τεχνικές λύσεις για όλα τα προβλήματα, και ότι η επιστήμη είναι η κατ’ εξοχήν αρμόδια να βρει τέτοιες λύσεις. Το ότι όμως η ακατάσχετη τεχνοεπιστημονική πρόοδος των ημερών μας συμβαδίζει με μια γεωμετρικά αυξανόμενη δυστυχία και ανέχεια για το μεγαλύτερο ποσοστό τού πληθυσμού τής γης, και με πολλαπλάσια διακινδύνευση για την ανθρώπινη ζωή και τον πλανήτη, θα έπρεπε να υποδεικνύει ότι κάτι πολύ ουσιώδες διαφεύγει από τους οπαδούς τής επιστημονικότητας, κάτι το οποίο δεν μπορούν να συμπεριλάβουν στους υπολογισμούς τους οι επιστήμονες. Τί είναι αυτό και πώς πρέπει να το σκεφτούμε;
Εκείνο που στην πραγματικότητα ισχύει είναι ότι η επιστήμη όχι μόνο δεν μπορεί ν’ απαντήσει, αλλά δεν μπορεί καν να θέσει τα ερωτήματα που αποδεικνύονται τα πιο κρίσιμα για την ανθρώπινη ζωή Και δεν μπορεί να τα θέσει επειδή είναι από την ίδια της τη σύμβαση δεσμευμένη σε μια μεθοδολογία περιοριστική βάσει δύο όρων, που από την εποχή του Καρτέσιου, του Francis Bacon και του Γαλιλαίου έχουν θεσπιστεί ως προϋποθέσεις κάθε επιστημονικής πρότασης άξιας του ονόματός της: την ποσοτικοποίηση και την πειραματική αναπαραγωγιμότητα.
Έτσι...
α) Ένας επιστήμονας δεν μπορεί να θέσει –με επιστημονικό τρόπο, εννοείται– το καταστατικό ερώτημα του τί είναι το αντικείμενο του: ο φυσικός δεν μπορεί να θέσει το ερώτημα «τί είναι φύση», ο βιολόγος δεν μπορεί να θέσει το ερώτημα «τί είναι ζωή», ο γιατρός δεν μπορεί να θέσει το ερώτημα «τί είναι αρρώστια/θεραπεία», ο κοινωνιολόγος (ως θετικός επιστήμονας) δεν μπορεί να θέσει το ερώτημα «τί είναι κοινωνία», ο οικονομολόγος δεν μπορεί να θέσει το ερώτημα «τί είναι εργασία/ανταλλαγή» – ειμή επί ποινή οπισθοδρομήσεως στον προ-επιστημονικό εκείνον τρόπο τού σκέπτεσθαι που εξακολουθούμε να ονομάζουμε φιλοσοφία.
β) Σε ένα υψηλότερο επίπεδο γενικότητας, είναι αδύνατο να τεθεί με επιστημονικό τρόπο το ερώτημα των σχέσεων μεταξύ γνωσιοθεωρητικής (γνώσης) και ηθικοπρακτικής δραστηριότητας (ηθικής )....... Εμπειρικά, αυτό γίνεται κατάφωρα έκδηλο στο γεγονός ότι επιστήμονες οι οποίοι μπορεί να εκπλήσσουν με την οξυδέρκεια και τις γνώσεις τους στο επιστημονικό πεδίο που υπηρετούν, εμφανίζονται αφοπλιστικά αφελείς όταν καλούνται να μιλήσουν για οτιδήποτε έξω από τη σφαίρα τής ειδικότητάς τους.
Ο Martin Heidegger (φιλόσοφος του 20ου αιώνα ) διατύπωσε την προκλητική θέση ότι
οι επιστήμονες ερευνούν δεν σκέπτονται.
οι επιστήμονες ερευνούν δεν σκέπτονται.
Θα δείξω τί ακριβώς είναι εκείνο που δεν σκέφτονται, που δεν μπορούν να σκεφτούν όσο παραμένουν δέσμιοι των επιστημονικών τους διανοητικών αυτοματισμών, οι επιστήμονες.
1) Τις δύο διακριτές έννοιες της ορθολογικότητας.(ο Ορθός Λόγος έγινε σήμα κατατεθέν της νεωτερικής Δύσης από την εποχή του Διαφωτισμού και απέκτησε πολύ υψηλή θέση στον Δυτικοευρωπαϊκό πολιτισμό )
ορθολογικότητα του μέσου ή αλλιώς εργαλειακή ορθολογικότητα .Είναι η απλή επιλογή των προσφορότερων μέσων για ένα καθορισμένο σκοπό, ο οποίος δεν κρίνεται ως τέτοιος: αν θέλω να περάσω ένα ποτάμι, πρέπει να κόψω ένα χοντρό κλαδί και να το κάνω γέφυρα• εάν θέλω να εξοντώσω ένα εκατομμύριο ανθρώπους με την ελάχιστη προσωπική διακινδύνευση μέσα σε ένα εικοσιτετράωρο, πρέπει να χρησιμοποιήσω ατομική ενέργεια.
ορθολογικότητα κατά τον σκοπό «αξιακή ορθολογικότητα» είναι ο αναστοχασμός των ίδιων των σκοπών: της επιλεξιμότητας, της αξίας τους (υπό ποιους όρους και για ποιον), των συνεπειών τους.(δηλαδή να σκεφτούμε τον σκοπό ,αν αξίζει και για ποιούς και με ποιούς όρους και ποιες συνέπειες )
Είναι προφανές ότι η πρώτη μορφή ορθολογικότητας συμποσούται σε ένα απλό σύνολο υπολογιστικών διαδικασιών• η εφαρμοσιμότητά τους θα πρέπει εν συνεχεία να δοκιμαστεί πειραματικά πριν τεθούν σε χρήση.
Βλέπουμε λοιπόν ότι τα συστατικά της είναι ακριβώς εκείνα που συνιστούν τα κριτήρια της επιστημονικότητας από τον δέκατο έβδομο αιώνα και μετά: ποσοτικοποίηση και πειραματική αναπαραγωγιμότητα. Η εργαλειακή ορθολογικότητα είναι ίδιον τής επιστήμης και, αντιστρόφως, η επιστήμη είναι εργαλειακή ορθολογικότητα.
Εξίσου προφανές είναι ότι η αξιακή ορθολογικότητα δεν επιδέχεται κανενός είδους υπολογισμό ή ποσοτικοποίηση – είναι μια εξ ορισμού ποιοτική και αναστοχαστική διαδικασία, και κατά συνέπεια, επίσης εξ ορισμού, " μη επιστημονική "
Αυτά ακριβώς τα κριτήρια της επιστημονικότητας –μαθηματικοποίηση, πειραματική αναπαραγωγιμότητα– είναι που μαρτυρούν τις πραγματικές σχέσεις επιστήμης και τεχνικής. Η τεχνική είναι ίδιον του ανθρώπου από την εποχή τής εμφάνισής του πάνω στη γη – στην ουσία, μία από τις μείζονες συνιστώσες τής ίδιας της ανθρωποποίησης• η επιστήμη είναι ένα πολύ πρόσφατο δημιούργημα και, κατά την έννοια που της αποδίδουμε σήμερα, προϊόν των τελευταίων τριών-τεσσάρων αιώνων.
Η ελληνική αρχαιότητα γνώριζε βεβαίως τη λέξη, αλλά της απέδιδε πολύ διαφορετική σημασία. Στον Αριστοτέλη, ο όρος επιστήμη είναι συνώνυμος αυτού που σήμερα λέμε φιλοσοφία• ευλόγως λοιπόν ο ίδιος την διέκρινε από την τέχνη, που σήμαινε ό,τι για μας ο όρος τεχνική.
Η σημερινή μας όμως έννοια της επιστήμης, που αποκρυσταλλώθηκε τον δέκατο έβδομο αιώνα, καθορίστηκε από τη βούληση να διαχωριστεί αυτή από τη φιλοσοφία, και ο διαχωρισμός έγινε ακριβώς με την προσθήκη των κριτηρίων της ποσοτικοποίησης και της πειραματικής αναπαραγωγιμότητας. Έκτοτε, μία πρόταση που δεν είναι μαθηματικοποιήσιμη, ούτε πειραματικώς αποδείξιμη, λέγεται κατά την ελαφρώς υποτιμητική έννοια του όρου «φιλοσοφική»: που σημαίνει, μη-επιστημονική. Αυτά όμως τα ιδιάζοντα χαρακτηριστικά της επιστήμης, χάρη στα οποία διακρίνεται πλέον από τη φιλοσοφία, είναι τα χαρακτηριστικά που τη διαφοροποιούν από την ευρύτερη σφαίρα τής θεωρίας και την επαναπροσδένουν στη σφαίρα τής τεχνικής. Η διαφορά τους έγκειται στο ότι η παραδοσιακή, εμπειρική όπως λέμε, τεχνική αρκείτο στην επιδιωκόμενη αποτελεσματικότητα χωρίς να ενδιαφέρεται για καθολικεύσιμες διατυπώσεις και χωρίς να θέτει ζητήματα νομοθετικής οικουμενικότητας.
Η σύγχρονη επιστήμη, λοιπόν, είναι ένα υβριδικό δημιούργημα που διεκδικεί από τη σφαίρα τής θεωρίας μια εμφατική έννοια της αλήθειας και από τη σφαίρα τής τεχνικής την απεριόριστη αποτελεσματικότητα – αλλά στο πεδίο και με τους όρους τής τελευταίας: την αποτελεσματικότητα ως κριτήριο αλήθειας, όπως είμαστε σε θέση να δούμε. Σε αυτό ακριβώς έγκειται η ιδεολογία τού επιστημονισμού.
Αυτά ακριβώς τα κριτήρια της επιστημονικότητας –μαθηματικοποίηση, πειραματική αναπαραγωγιμότητα– είναι που μαρτυρούν τις πραγματικές σχέσεις επιστήμης και τεχνικής. Η τεχνική είναι ίδιον του ανθρώπου από την εποχή τής εμφάνισής του πάνω στη γη – στην ουσία, μία από τις μείζονες συνιστώσες τής ίδιας της ανθρωποποίησης• η επιστήμη είναι ένα πολύ πρόσφατο δημιούργημα και, κατά την έννοια που της αποδίδουμε σήμερα, προϊόν των τελευταίων τριών-τεσσάρων αιώνων.
Η ελληνική αρχαιότητα γνώριζε βεβαίως τη λέξη, αλλά της απέδιδε πολύ διαφορετική σημασία. Στον Αριστοτέλη, ο όρος επιστήμη είναι συνώνυμος αυτού που σήμερα λέμε φιλοσοφία• ευλόγως λοιπόν ο ίδιος την διέκρινε από την τέχνη, που σήμαινε ό,τι για μας ο όρος τεχνική.
Η σημερινή μας όμως έννοια της επιστήμης, που αποκρυσταλλώθηκε τον δέκατο έβδομο αιώνα, καθορίστηκε από τη βούληση να διαχωριστεί αυτή από τη φιλοσοφία, και ο διαχωρισμός έγινε ακριβώς με την προσθήκη των κριτηρίων της ποσοτικοποίησης και της πειραματικής αναπαραγωγιμότητας. Έκτοτε, μία πρόταση που δεν είναι μαθηματικοποιήσιμη, ούτε πειραματικώς αποδείξιμη, λέγεται κατά την ελαφρώς υποτιμητική έννοια του όρου «φιλοσοφική»: που σημαίνει, μη-επιστημονική. Αυτά όμως τα ιδιάζοντα χαρακτηριστικά της επιστήμης, χάρη στα οποία διακρίνεται πλέον από τη φιλοσοφία, είναι τα χαρακτηριστικά που τη διαφοροποιούν από την ευρύτερη σφαίρα τής θεωρίας και την επαναπροσδένουν στη σφαίρα τής τεχνικής. Η διαφορά τους έγκειται στο ότι η παραδοσιακή, εμπειρική όπως λέμε, τεχνική αρκείτο στην επιδιωκόμενη αποτελεσματικότητα χωρίς να ενδιαφέρεται για καθολικεύσιμες διατυπώσεις και χωρίς να θέτει ζητήματα νομοθετικής οικουμενικότητας.
Η σύγχρονη επιστήμη, λοιπόν, είναι ένα υβριδικό δημιούργημα που διεκδικεί από τη σφαίρα τής θεωρίας μια εμφατική έννοια της αλήθειας και από τη σφαίρα τής τεχνικής την απεριόριστη αποτελεσματικότητα – αλλά στο πεδίο και με τους όρους τής τελευταίας: την αποτελεσματικότητα ως κριτήριο αλήθειας, όπως είμαστε σε θέση να δούμε. Σε αυτό ακριβώς έγκειται η ιδεολογία τού επιστημονισμού.
(η συνέχεια στο επόμενο μάθημα )
Ερωτήσεις :
1) Ποια η θέση της Επιστήμης στην σκέψη του πολύ κόσμου , σύμφωνα με τον Τερζάκη ;
2) Ποια η επίσημη θέση της Επιστήμης στον σύγχρονο Δυτικό κόσμο σύμφωνα με τον Φ. Τ και πως στηρίζει την άποψη αυτή στην πρώτη παράγραφο;
3) Ποια αντίφαση επισημαίνεται από τον συγγραφέα μεταξύ της θέσης της Επιστήμης και της κρίσης που βιώνει η ανθρωπότητα και ο πλανήτης;
4) Ποιες οι προϋποθέσεις που έχουν τεθεί στους Νεώτερους Χρόνους ώστε να θεωρείται κάτι επιστημονικό ; Σε ποιες δυσκολίες οδηγεί κάτι τέτοιο;
5) Ποιες είναι οι δυο μορφές Ορθολογικότητας ; Που οδηγούν;
6) Ποια από τις δυο μορφές Ορθολογικότητας είναι χαρακτηριστικό της Επιστήμης;
7) Πως σχετίζεται στην Εποχή μας η Επιστήμη με την Τεχνική ;
8)Ποια η διαφορά του περιεχομένου του όρου Επιστήμη κατά την Ελληνική Αρχαιότητα και σήμερα
9) Σχολιάστε την φράση " Η αλήθεια ως κριτήριο αποτελεσματικότητας )
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου