Α1-Α2 14ο Μάθημα Ιστορίας


β) Αγγειογραφία (από την αρχαϊκή στην κλασική τέχνη )


     Οί ζωγράφοι άκολούθησαν. Άν εξαιρέσουμε αυτά πού λένε οί άρχαΐοι "Ελληνες συγγραφείς, δέν ξέρουμε πολλά πράγματα γιά τά έργα τους. Πρέπει δμως νά συνειδητοποιήσουμε δτι πολλοί "Ελληνες ζωγράφοι ήταν άκόμη πιο διάσημοι στήν εποχή τους άπό τούς γλύπτες. Ό μόνος τρόπος γιά νά σχηματίσουμε μιά ιδέα γιά τήν πρώιμη ζωγραφική τών άρχαίων Ελλήνων είναι νά δούμε τις παραστάσεις στά κεραμικά τους. Τά ζωγραφισμένα αύτά δοχεία λέγονται, γενικά, άγγεΐα, καί χρησιμοποιούνταν συνήθως γιά κρασί καί γιά λάδι. Ή ζωγραφική τών άγγείων έξελίχθηκε σέ σημαντική βιοτεχνία στήν Αθήνα, καί οί ταπεινοί έργάτες πού δούλευαν στά έργαστήρια ήταν έξίσου πρόθυμοι μέ τούς ύπόλοιπους καλλιτέχνες νά έφαρμόσουν τις πιο πρόσφατες ανακαλύψεις στά έργα τους.   Στά πρώιμα άγγεΐα, τού έκτου αιώνα π.Χ., υπάρχουν άκόμη ίχνη τών αιγυπτιακών μεθόδων .

Αμφορέας του Εξηκία 6ος αιώνας : Αχιλλέας και Αίαντας παίζουν πεσσούς .

 
      Βλέπουμε δύο ομηρικούς ήρωες, τόν Άχιλλέα καί τόν Αϊαντα, νά παίζουν πεσσούς στή σκηνή τους. Καί οί δύο μορφές παριστάνονται προφίλ. Τά μάτια δίνουν άκόμη τήν αίσθηση δτι τά βλέπεις άπό μπροστά. Τά σώματα δμως δέν είναι πιά σχεδιασμένα μέ τόν αιγυπτιακό τρόπο, ούτε τά χέρια καί τά πόδια έχουν τήν ίδια σαφήνεια καί άκαμψία. Είναι φανερό  πώς ό ζωγράφος προσπάθησε νά φανταστεί πώς θά φαίνονταν δυό άνθρωποι, άν στέκονταν έτσι ό ένας άπέναντι στόν άλλον. Δέ φοβόταν πιά νά δείξει μόνο ένα μικρό μέρος τοΰ αριστερού χεριού τοΰ Άχιλλέα, αφήνοντας τό υπόλοιπο κρυμμένο πίσω άπό τόν ώμο του. Δέ σκεφτόταν πιά πώς έπρεπε νά δείξει στην εικόνα όλα τά πράγματα πού ήξερε ότι υπήρχαν γύρω.
      Άπό τή στιγμή πού ό παλαιός έκεΐνος κανόνας έσπασε, καί ό καλλιτέχνης άρχισε νά βασίζεται σέ ό,τι έβλεπε, άρχισε μιά έντυπωσιακή μεταστροφή. Οί ζωγράφοι άνακάλυψαν τό πιό σημαντικό άπ’ όλα: τή βράχυνση των μορφών. Ήταν συνταρακτική γιά τήν Ιστορία τής τέχνης ή στιγμή λίγο πρίν άπό τό 500 π.Χ. πού ό καλλιτέχνης τόλμησε γιά πρώτη φορά νά σχεδιάσει ένα πόδι όπως φαίνεται άπό μπροστά. Στά χιλιάδες αιγυπτιακά καί άσσυριακά έργα πού έφτασαν στά χέρια μας δέν είχε συμβεΐ ποτέ κάτι τέτοιο.

Ο αποχαιρετισμός του πολεμιστή , Ευθυμίδης 6ος αι.

     "Ενα ελληνικό αγγείο δείχνει μέ πόση περηφάνια υιοθετήθηκε αύτή ή ανακάλυψη.
 Βλέπουμε έναν νέο πολεμιστή πού φοράει τήν πανοπλία του γιά νά πάει στή μάχη. Οί γονείς του, δεξιά κι άριστερά, πού τόν βοηθούν καί τοΰ δίνουν ίσως συμβουλές, παριστάνονται ακόμη εντελώς προφίλ. Τό ίδιο συμβαίνει καί μέ τό κεφάλι τοϋ νέου, στο κέντρο. Βλέπουμε πώς ό ζωγράφος δυσκολεύτηκε νά ταιριάζει τό κεφάλι μέ τόν κορμό, πού είναι ιδωμένος άπό μπροστά. Τό δεξί πόδι είναι ακόμη σχεδιασμένο μέ τόν παλαιό «σίγουρο» τρόπο, τό άριστερό όμως σχεδιάστηκε σέ βράχυνση — τά δάχτυλα είναι σάν μιά σειρά πέντε μικρών κύκλων. Θά θεωρηθεί ίσως ύπερβολική ή επιμονή μας σέ μιά τόσο μικρή λεπτομέρεια, αλλά αύτό σήμαινε πραγματικά πώς ή παλαιότερη τέχνη είχε οριστικά σβήσει. Σήμαινε πώς ό καλλιτέχνης δέν είχε άπό δώ κι εμπρός γιά στόχο νά περιλάβει στήν εικόνα τά πάντα μέ τή σαφέστερα ορατή μορφή τους, αλλά πώς λογάριαζε άπό ποιά γωνία έβλεπε ένα άντικείμενο. Καί έδειξε — δίπλα κιόλας στό πόδι— τί εννοούσε. Σχεδίασε τήν άσπίδα τοΰ νέου, όχι όπως θά τή βλέπαμε μέ τή φαντασία μας, δηλαδή στρογγυλή, άλλά ιδωμένη άπό τό πλάι καί ακουμπισμένη στόν τοίχο. Παρατηρώντας, ωστόσο, αύτή τήν εικόνα, καθώς καί τήν προηγούμενη, συνειδητοποιούμε καί κάτι άλλο: πώς τά διδάγματα τής αιγυπτιακής τέχνης δέν έχουν έντελώς άγνοηθεΐ. Οί "Ελληνες καλλιτέχνες προσπαθούσαν ακόμη νά σχεδιάσουν τό περίγραμμα τών μορφών τους όσο πιό καθαρά γινόταν, καί νά χρησιμοποιήσουν τή γνώση πού είχαν για τό άνθρώπινο σώμα στο βαθμό πού δεν παραμόρφωνε την εικόνα. Εξακολουθούσε νά τούς αρέσει ή ακρίβεια τού σχεδίου, ή ισορροπημένη διάταξη. Δεν προσπαθούσαν καθόλου νά άντιγράψουν κάποια τυχαία όψη τής φύσης όπως τήν έβλεπαν. Ή παλιά συνταγή, ό τύπος τής άνθρώπινης μορφής όπως είχε διαμορφωθεί στή διάρκεια των αιώνων, άποτελοΰσε άκόμη τήν άφετηρία τους. Αλλά δεν τή θεωρούσαν πιά ιερή καί άπαραβίαστη σέ κάθε της λεπτομέρεια


"Ολα τά έργα εκείνης τής μεγάλης εποχής έχουν αύτή τή σοφία καί τή μαστοριά στή διάταξη των μορφών. 'Ωστόσο, οί Αρχαίοι "Ελληνες έκτιμοΰ-σαν άκόμη περισσότερο κάτι άλλο: τό γεγονός ότι ή νέα έλευθερία πού τούς έδινε τή δυνατότητα νά παραστήσουν τό άνθρώπινο σώμα σέ όποιαδήποτε
στάση ή κίνηση μπορούσε νά χρησιμοποιηθεί γιά νά καθρεφτίσει τήν έσωτερική ζωή τών μορφών. Ένας άπό τούς μαθητές τού Σωκράτη μάς λέει πώς αύτό άκριβώς συνιστούσε στούς καλλιτέχνες ό μεγάλος φιλόσοφος, πού ύπήρξε κι ό ίδιος γλύπτης. "Επρεπε νά παριστάνουν τή «λειτουργία τής ψυχής»,μελετώντας μέ άκρίβεια τόν τρόπο μέ τόν όποιο «τά συναισθήματα έπηρεάζουν τό κινούμενο σώμα».

Καί πάλι οί τεχνίτες πού ζωγράφιζαν αγγεία προσπάθησαν νά συμβαδίσουν μέ τις άνακαλύψεις τών μεγάλων δασκάλων πού τά έργα τους έχουν χαθεί. Ή Ε ικ ό να  παριστάνει τό συγκινητικό επεισόδιο άπό τήν ιστορία τού Όδυσσέα, όπου ή γριά παραμάνα αναγνωρίζει τόν ηρώα άπό τή γνώριμη ουλή, τή στιγμή πού τού πλένει τά πόδια, όταν ξαναγυρίζει στο σπίτι του ύστερα άπό δεκαεννιά χρόνια, μεταμφιεσμένος σέ ζητιάνο, μέ τό ραβδί, τόν μπόγο καί τό τάσι του Ό καλλιτέχνης εικονογράφησε προφανώς ένα κάπως διαφορετικό επεισόδιο άπό εκείνο πού διαβάζουμε στον "Ομηρο, όπου ή παραμάνα έχει άλλο όνομα άπό αύτό πού έπιγράφεται στό άγγεΐο καί όπου δέν παρευρίσκεται καθόλου ό Εύ-
μαιος, ό χοιροβοσκός. Τή σκηνή πού ζωγράφισε μπορεί νά τήν είχε δει σέ κάποιο θεατρικό έργο, γιατί, όπως ξέρουμε, στον ίδιο αύτό αιώνα, οί "Ελληνες δραματουργοί δημιούργησαν τήν τέχνη τού θεάτρου. Δέν μάς χρειάζεται, ώστόσο, τό άκριβές κείμενο γιά νά νιώσουμε ότι εδώ συμβαίνει κάτι δραματικό καί συγκινητικό, γιατί ό τρόπος πού κοιτάζονται ή παραμάνα καί ό Όδυσσέας μάς λέει περισσότερα σχεδόν άπό όσα θά μπορούσαν νά μάς ποΰν τά λόγια.
 Οί 'Έλληνες καλλιτέχνες είχαν πράγματι κατακτήσει τά εκφραστικά μέσα πού χρειάζονταν γιά νά φανερώσουν κάτι άπό τά σιωπηλά συναισθήματα πού δημιουργοΰνται άνάμεσα στούς άνθρώπους.


Άσκηση : 

Βασισμένοι στις αναλύσεις που έχει κάνει ο Gombrich στα δυο ανωτέρω αγγεία , προσπαθήστε να κάνετε την δική σας ανάλυση στην αγγειογραφία του Εξηκία που αναπαριστά την αυτοκτονία του Αίαντα . 

Εξηκίας : Η αυτοκτονία του Αίαντα του Τελαμώνιου

Δείτε και στον "Ελληνικό Πολιτισμό " :http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos_Politismos/aggeiographia.htm

Αγγειογραφία : Μελανόμορφη , Ερυθρόμορφη , Κλασική