ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ : ΧΡΗΣΤΟΣ ΜΠΟΚΟΡΟΣ
Άσκηση :
Να βρειτε τα θέματα με τα οποία ασχολείται ο Μποκόρος και τις θέσεις του σε κάθε θέμα !
1. Στο πλαίσιο των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση, ο Δήμος Καλαμάτας διοργάνωσε μια σημαντική έκθεση με τον τίτλο «Μνήμον Φως», η οποία περιλαμβάνει 26 έργα σας από διαφορετικές περιόδους της ζωγραφικής σας, αλλά και τρία που φτιάχτηκαν ειδικά για τη συγκεκριμένη Επέτειο, τα οποία παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά… Με ποιον τρόπο μπορούμε να «δούμε», να βιώσουμε την Ελληνική Επανάσταση μέσα από τα συγκεκριμένα έργα;
-Μια υπόμνηση σεβαστική είναι μόνο, μια ευκαιρία δοξαστικής προσκύνησης. Δεν μπορεί να βιωθεί η επανάσταση από μακριά και με άλλα μέσα, πόσο μάλλον περιδιαβαίνοντας μιαν έκθεση ζωγραφικής δυο αιώνες μετά. Δεν είναι άλλωστε ζητούμενο το βίωμα της επανάστασης, ποιός με τα καλά του θα το ‘θελε; Αίμα, αγωνία, σπαραγμός ταλαιπωρίες και προδοσία, θάνατος παντού ήταν η συνθήκη του ηρωϊσμού, και στις ήττες τους και στις νίκες τους.
Δεν βέπω την επέτειο σαν ευκαιρία για εξιδανικεύσεις, γιορτές και πανηγύρια ούτε βέβαια για αποδόμηση της όποιας αξίας απέμεινε μετά τις εκκαθαρίσεις και των ηρώων από τις σχολικές αίθουσες που επέβαλε η εκσυγχρονιστική αμεριμνησία. Δεν γιορτάζουμε διακόσια χρόνια γενέθλια εμείς οι άκαπνοι για να διαλαλούμε ότι θέλουμε εκ των υστέρων, αλλά τιμούμε δυο αιώνες μετά αυτό που κάνανε τότε εκείνοι. Η απόδοση της οφειλόμενης τιμής είναι που με σπρώχνει να κάνω τέτοια έργα. Μια υπόμνηση του χρέους σ’ αυτούς που ξεπεράσαν τον φόβο του θανάτου και διαβήκαν μέσα απ’ αυτή την τρικυμία για κάτι υπέρτερο κι απ’ τη ζωή τους. Αυτούς που δώσανε το έχειν και το είναι τους για την ελευθερία της πατρίδας και της πίστης τους. Αυτούς που κάνανε φως τη συμφορά.
2. Τι σημαίνει ελευθερία για εσάς και πώς την εκφράζετε μέσα από τα έργα σας;
-Τι εύκολα και άνετα που εκστομίζουμε σήμερα τέτοιες λέξεις! Ελεύθεροι όλοι να εκφραστούμε. Ποιός νοιάζεται πια; Δίχως κριτήριο όλα μπορούν να ειπωθούν αλλά τίποτε δεν έχει αξία. Βολεμένοι στις εύκολες ελευθερίες του καιρού μας ξεχάσαμε το βάρος και το νόημα της Ελευθερίας. Δήθεν αυτοδιάθετοι κι απελευθερωμένοι αλλά απολύτως εξαρτημένοι απ’ την αγορά και την ενέργεια, από προϊόντα και υπηρεσίες άλλων. Δεν είναι εύκολη υπόθεση το αυτεξούσιο του ανθρώπου. Θέλει αρετή και τόλμη, πλάτες γερές ν’ αντέξουνε το βάρος της απόφασης και της ευθύνης. Κόπους και θυσίες για να ‘σαι ελεύθερος να σηκωθείς και να σταθείς στα πόδια τα δικά σου. Δεν γίνεται με απαιτήσεις δικαιωμάτων κι επιδόματα να είσαι ελεύθερος. Όποιος σου τα παρέχει σε ελέγχει. Ανάπηρη η ελευθερία των ανέσεων και των διακοπών όταν αλλού παίρνονται οι αποφάσεις που αφορούνε τη ζωή μας. Δύσκολη οδός η ελευθερία. Θέλει πειθαρχία η αρετή και αυταπάρνηση, θέλει διάκριση, όρια και μέτρο η τέχνη και μόνο ο σεβασμός στον νόμο είναι που μας ελευθερώνει ν’ ανέβουμε ψηλά ακόμη κι όταν κάποιες φορές τον παραβαίνουμε.
3. Τι συμβολίζει η Ελληνική Σημαία για εσάς;
-Το κοινό. Οι σημαίες είναι το κατεξοχήν σύμβολο κοινότητας. Η εικόνα που μας συνέχει και μας διακρίνει ως εθνότητα, ως πατρίδα και μητρίδα. Για να έχει βέβαια αξία ένα σύμβολο θα πρέπει, όπως λέει κι η λέξη, να συν-βάλεις κι εσύ με την ψυχική σου μετοχή. Δίχως τη δική μας συμβολή κανένα σύμβολο δεν έχει νόημα. Γι’ αυτό κι η ατομολατρική μας εποχή δυσκολεύεται να αναγνωρίσει την αύρα τέτοιων συμβόλων, μιας και δεν φαίνεται διατεθειμένη να αναγνωρίζει αξίες πέραν του αδηφάγου εαυτού και της τεχνολογίας των ανέσεων. Παροχές και δικαιώματα ζητούν οι καταναλωτές όχι ιδανικά κι αξίες. Αποφεύγουν κόπους και πόνους, δεν διανοούνται θυσίες κι υποχρεώσεις. Σε τέτοιες συνθήκες απομένει μόνο ένα σήμα, ένα άψυχο πανί, ένα τίποτε. Από μας εξαρτάται η αξία του, από την πίστη της κοινότητας και την αντίληψή της για το υψηλό και το κύριο. Τί να ‘ναι όμως αυτό το εμείς και σε τί ομονοούμε ως κοινότητα; Αναπάντητα ερωτήματα που μας βασανίζουν ακόμη, όσους τουλάχιστον νοιάζονται για το κοινό.
4. Όχι μόνο ο τίτλος της έκθεσης, αλλά και η ζωγραφική σας παίζει πολύ με το φως… Φλόγες, καντήλι, κερί, ήλιος, ό,τι «γεννάει» φως γενικότερα. Γιατί σας εμπνέει αυτό το στοιχείο;
-Το «μνήμον φως» φωτίζει τα σκοτεινά βάθη τα καταγωγής. Δεν είναι μόνο του το φως. Το φως στο φως δεν το βλέπεις. Πάντα μέσ’ στο σκοτάδι φωτίζει. Συνυπάρχουν τα δυο τους αντίθετα κι έχουν άλλη ποιότητα το καθένα. Μια φλόγα είναι ομολογία φωτός στο πουθενά και το τίποτε, κάτι άυλο που αποδίδει η ύλη και φωτίσει το άδειο του σκότους. Είναι το σημάδι μας, το εδώ είμαι, η παρουσία, είναι μνήμη κι ευχή, είναι οδός κι οδηγός, είναι ζωή ζωντανή και μας φέγγει. Είναι αντίσταση στο σκοτάδι, τον θάνατο, την ερημιά, τη μαυρίλα.
Και στη ζωή και στη ζωγραφική όλα είναι φως και σκιά. Ζητούμενο πάντα να χειριστείς το σκοτάδι έτσι ώστε ν΄ αποδοθεί φως. Να φωτιστείς κι εσύ, να φέξεις να φωτιστούνε αν το ’χουνε ανάγκη κι άλλοι, όσοι το δούνε.
5. «Εάν αποσυνθέσεις την Ελλάδα, στο τέλος θα δεις να σου απομένουν μια ελιά, ένα αμπέλι κι ένα καράβι. Που σημαίνει: με άλλα τόσα την ξαναφτιάχνεις», έγραψε ο Οδυσσέας Ελύτης. Αυτή η αντίληψη της γενιάς του ’30 διαπερνά και το έργο του Χρήστου Μποκόρου: με τα ελάχιστα καταφέρνει να δημιουργήσει το μείζον». Είπε η Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Κατερίνα Σακελλαροπούλου, στα εγκαίνια της έκθεσής σας και πραγματικά είναι φανερό πόσο σας συγκινεί η φύση σας και πιο συγκεκριμένα η ελληνική φύση. Παίζει σημαντικό ρόλο το γεγονός ότι γεννηθήκατε και ζήσατε σε μια ελληνική επαρχία;
-Ασφαλώς! Τα δεκαεννιά χρόνια που έζησα στη γενέτειρα πόλη με έχουν καθορίσει. Απ’ αυτά κατάγομαι, απ’ τ’ Αγρίνιο θα έρχομαι πάντα. Η λειτουργική επαφή με τη φύση, το βίωμα της δουλειάς στα χωράφια κι ο κόπος της, η ένδεια των υλικών και των μέσων υποβάλουν ακόμη τους τρόπους αντίληψης και χειρισμού της ζωής μου. Οι άνθρωποι κι οι συνθήκες εκείνες με καθόρισαν. Ότι κατόρθωσα μετά, πάνω σ’ αυτά οικοδομήθηκε, αυτά είναι τα θεμέλια.
Τα υλικά που χρησιμοποιώ κι ο τρόπος της χρήσης με επανασυνδέουν με τα στοιχειώδη μιας λιτής ευημερίας, ενός φυσικού παραδείσου που προκύπτει απ΄ το τίποτε, ίσως ακόμη κι απ’ τον λίθο που απεδοκίμασαν οι οικοδομούντες. Η αλήθεια κρύβεται συχνά εκεί που δεν κοιτάμε κι ενώ όλοι στρεφόμαστε στις καθιερωμένες οδηγίες χρήσης η λύση έρχεται κάποιες φορές εξ ουρανού ή ανακύπτει από άλλα βάθη ανυποψίαστα. Ψυχή βαθιά λοιπόν και μάτια ανοιχτά... κι έχεις άπειρα να μάθεις αν στο ασήμαντο εμβαθύνεις,.
6. Εκτός από τα παραπάνω, ζωγραφίζετε και τον άνθρωπο. Επιλέγετε συγκεκριμένα μοντέλα για τα πορτραίτα σας ή ο κάθε άνθρωπος είναι μια πρόκληση για εσάς;
-Δεν βλέπω τα θέματά μου σαν προκλήσεις. Παρουσίες προσπαθώ ν’ αποδώσω όταν μου δίνεται η ευκαιρία. Παρότι σέβομαι την μορφή και τα χαρακτηριστικά των συγκεκριμένων ανθρώπων που αναπαριστώ και τα αποδίδω συνήθως με σχολαστική ακρίβεια, ο νους μου βλέπει ιδανικές μορφές. Θέλω να αποδίδω απλά συμβολικές παρουσίες, εν δόξη παραστάσεις πραγματικών ανθρώπων. Θα ήθελα να δίνουν μιαν απτή αίσθηση, έστω στιγμιαία, ζωντανής παρουσίας μπροστά μας. Δεν είναι οι ζωγραφικές τεχνικές και οι πλαστικές αξίες που με αφορούν αλλά μια αίσθηση αθανασίας στην τελική εικόνα. Εκεί συγκλίνουν οι προσπάθειές μου, όλη μου η αγωνία κι η πράξη σ΄ αυτό αποσκοπεί.
7. Χρησιμοποιείτε αρκετά ευτελή υλικά, στα οποία δίνετε ζωή με τη ζωγραφική σας. Γιατί θέλετε να αναστήσετε το παρελθόν;
-Δεν με ενδιαφέρει το παρελθόν ακριβώς. Συγκρατώ απ’ αυτό ότι παραμένει ζωντανό στο παρόν έστω και σαν ίχνος. Ότι μπορεί να τεκμηριώνει την ιστορία, να αντιστέκεται στον χρόνο και να εξασφαλίζει μια συνέχεια. Δεν είμαστε παρθενογέννητοι κι ούτε τελειώνει ο κόσμος με μας. Είναι μακρύ το νήμα της καταγωγής και βαθιά η σημασία της ύπαρξης. Υπερβαίνει την εφήμερη παρουσία μας η ζωή κι η αξία της. Δεν ζούμε για να πεθάνουμε. Άλλες προσδοκίες αξιώνουν τη ζωή μας κι ελπίζουν σε μέλλον. Παρελθόν δεν υπάρχει, ότι μένει απ’ αυτό είναι παρόν και είναι ήδη άλλο. Μόνον η μνήμη το βεβαιώνει. Δίχως μνήμη δεν υπάρχει ούτε αυτό, ούτε εμείς ούτε άλλος κανείς. Αλλά ούτε η μνήμη είναι παρελθόν, όσο μένει ζωντανή στο παρόν μας. Αν επιδιώκω να αναστήσω κάτι, είναι μάλλον ένα σωτήριο νόημα στη ζωή, να ορθώσω το ανάστημά μου και να το αποδώσω όρθιο στον κόσμο, να μη σέρνομαι. Όσο για τα υλικά που χρησιμοποιώ, δεν τα θεωρώ ευτελή αλλά ανεκτίμητα. Έχουν πάνω τους πολύτιμα αγγίγματα, ίχνη αλήθειας κι αθανασίας. Γι αυτό τα επαναφέρω εν ετέρα μορφή στο προσκήνιο. Να τιμήσω το πέρασμά τους στον κόσμο.
8. Εμπνέεστε άραγε από άλλα συναισθήματα, όπως ο έρωτας;
-Α ο έρωτας! “Γλυκύπικρον αμάχατον όρπετον” (γλυκόπικρο ακαταμάχητο ερπετό) το έλεγε η Σαπφώ κι είχε δίκιο από τότε, είχε πάθει αυτή κι είχε μάθει. Όταν ευτυχήσεις να τον ζεις, σε κατασπαράζει, αφήνεσαι να χαθείς στου βυθού του τη ζάλη κι ούτε θες να ξυπνήσεις ποτέ. Τι να την κάνεις τότε την τέχνη; Είναι αλλού το μυαλό σου. Τίποτε άλλο δεν έχεις ανάγκη. Μετά, όταν θα ‘σαι κομμάτια, μπορεί και να σου χρειαστεί, σαν αντίδοτο, να συνέλθεις.
Συναισθήματα βέβαια εγκατοικούν τα έργα αλλά δεν γίνονται με συναισθήματα τα έργα και με ιδέες. Δουλειά, επιμονή, πίστη και τύχη χρειάζονται. Χάρισμα είναι εντέλει η έμπνευση. “Το πνεύμα όπου θέλει πνει και την φωνήν αυτού ακούεις αλλ’ ουκ οίδας πόθεν έρχεται και που υπάγει”. Κοιτάς κι είναι φορές που αυτό που βλέπεις σου μιλάει, σου γνέφει, σε καλεί, σ’ άλλους δεν λέει κουβέντα, κι εκείνοι δεν του δίνουν σημασία, ούτε που το κοιτάνε, προσπερνούν. Από τέτοιες συνάφειες και συνομιλίες προκύπτουν τα έργα. Δεν τελειώνουν βέβαια με την πρώτη επαφή τα βάσανα ούτε καταλήγουνε πάντα σε ευτυχή αποτελέσματα οι συνευρέσεις. Συνδιαμορφώνεσαι κι εσύ μαζί τους, έρχονται, φεύγουν, ξανάρχονται αλλαγμένα, ξαναλλάζουν, αλλάζεις κι εσύ μέχρι να πεις εδώ είμαστε, φτάνει! Σπάνια, ελάχιστες φορές σου χαρίζονται απρόσμενα.
9. Δε δηλώνετε φιλότεχνος, αλλά ζωγράφος. Ενας ζωγράφος δεν είναι οπωσδήποτε φιλότεχνος;
-Πράγματι, δεν δηλώνω φιλότεχνος, ίσως ούτε καν ζωγράφος, δεν ενημερώνομαι τακτικά για εκθέσεις, δεν κυνηγάω τα νέα, δεν… Δεν είναι η τέχνη που προέχει, η ζωή αξιώνει την τέχνη. Και τη ζωγραφική κι οποιαδήποτε άλλη τέχνη του ανθρώπου. Με γοήτευε πάντα εκείνο το επιτύμβιο του Αισχύλου που ανέφερε μόνο την ανδρεία που επέδειξε εναντίον των Μήδων στο άλσος του Μαραθώνα. Ούτε λέξη για τις τραγωδίες που τον αφήσαν γνωστό στους αιώνες. Φιλόπατρις αντί φιλότεχνος ο μέγιστος τραγικός ποιητής. Ο υπέρ πατρίδος αγώνας του ήταν γι αυτόν η τιμή κι η αξία του, όχι η τέχνη του. Χωρίς την κοινότητα στην οποία μετείχε και τις αξίες που τιμούσαν έως θανάτου τί νόημα θα είχε η τέχνη του;
Η ζωή πάντα μας υπερβαίνει. Την αντίληψη της ιδανικής κοινότητας για το υψηλό και το κύριο ζητώ να παραστήσω. Αυτό που μας συνέχει σε τόπο και χρόνο. Να σωθούμε γυρεύουμε και μηχανευόμαστε τρόπους, παλεύουμε κάτι να σώσουμε, ένα νόημα να δώσουμε στη ζωή μας, φτιάχνοντας εντέλει το άφτιαγο κι ελπίζοντας ν’ αναγνωρίσουμε εκεί μέσα εαυτό, μια ταυτότητα, να το αναγνωρίσουνε κι άλλοι μαζί μας. Μια λειτουργική χρησιμότητα μυστική είναι που αξιώνει το έργο στο κοινό του. Μια διέξοδος ψυχική, συχνά ακαθόριστη, μια ανάταση που δίνει άλλο νόημα στη ζωή μας, στρέφει το βλέμμα αλλού, πιο ψηλά να κοιτάξει, να δεί τον κόσμο αλλιώς, την ψυχή του εκτεθειμένη, βαρύτερη ή ελαφρύτερη δεν έχει σημασία, αρκεί να νιώσει το άγγιγμα, ένα τσίμπημα γλυκαγκαθιάς, να ξεχειλίσει ζωή.
10. Συνδέετε το αρχαίο ελληνικό με στοιχεία της νεότερης ιστορίας; Μέσα από αυτή την τακτική «διορθώνετε» κάποια λάθη του παρόντος ή του παρελθόντος;
-Λάθη; Ποιός άραγε και πότε θα τα κρίνει; Όλα συνέχεια τα βλέπω. Όλη η ιστορία μια σειρά επαναλήψεων, διορθώσεων, ανατροπών, πισωγυρισμάτων, εκπλήξεων, θαυμασμών, απομαγεύσεων… η ζωή αυτοπροσώπως, πιο πλούσια κι απ’ τον πλούτο, άπειρη, τίποτα δεν πετάει κι όλα τ’ ανασκαλεύει, έρχεται κι επανέρχεται, ασύλληπτη η αιωνιότητα. Ούτε αρχίζει ούτε τελειώνει ο κόσμος με μας. Η ιστορία – όση ξέρω- είναι μέσα μου ολόκληρη, μπλεγμένη, απεριοδολόγητη κι απενοχοποιημένη, αλλά κυρίως ζωντανή και πότε-πότε καρποφόρα. Δεν αλλάζει τον κόσμο η τέχνη. Ο κόσμος είναι που παράγει την τέχνη και η συνείδηση της μετοχής του καθενός μας στο ιστορικό και κοινωνικό γίγνεσθαι. Αυτό αποτυπώνει η τέχνη όσο και όπως μπορεί. Αυτό είναι που μένει μετά σαν α-λήθεια δίχως όμως να είναι κι η αλήθεια ακριβώς.
11. Σας ενδιαφέρει η αλήθεια, εμπνέεστε από το πραγματικό και φαντάζομαι ότι ο ρεαλισμός είναι η τάση που ακολουθείτε…
-Μοιάζει να αποδίδει την πραγματικότητα αυτή η ζωγραφική αλλά δεν είναι μόνο αυτό που έχω στον νου μου. Δεν μου αρκεί. Αλληγορία είναι, άλλα αγορεύει. Ένα ζωγραφισμένο ποτήρι νερό δεν ξεδιψά τα διψασμένα χείλη. Άλλα ζητάει, άλλα θέλει, αλλού απευθύνεται. Η αναπαραστατική δεξιότητα είναι οδός δεν είναι προορισμός. Δεν είναι παράσταση του κόσμου τούτου η ζωγραφισμένη εικόνα, όσο ρεαλιστική κι αν είναι. Όπως το όνομα του πράγματος δεν είναι το πράγμα. Ένα ποίημα είναι γεγονός αλλά δεν είναι το γεγονός στο οποίο αναφέρεται. Κάνει τη μνήμη μνημείο η τέχνη, σώζει απ’ τη λήθη μια μορφή στην α-λήθεια, αλλά σκληρή σαν άροτρο η αλήθεια, μας οργώνει, μας ανατρέπει, απ’ τα βάθη της γης μας εκθέτει στον ήλιο κι απ’ το φως μας βυθίζει ξανά στο σκοτάδι. Μας δαπανά κι η αλήθεια, αδαπάνητη.
12. Επειδή η πραγματικότητα εμπεριέχει και τα στοιχεία του καλού και του κακού, μπορεί να αναδεικνύετε επίσης αυτή την αντίθεση;
-Προφανώς το καλό και το κακό είναι παντού, όπως το φως και το σκοτάδι, η ζωή κι ο θάνατος. Ανάμεσά τους συμβαίνουνε όλα. Κι εμείς ανάμεσά τους συμβαίνουμε. Μετέωροι απ’ το ένα στο άλλο παλεύουμε ν’ απολαύσουμε τη ζωή μας και να σωθούμε. Μήπως εντέλει δεν είναι τόσο αντίθετα όσο τα νομίζουμε; Μήπως κανένα τους δεν υπάρχει αμιγές, δίχως το άλλο; Μένει πάντα δική μας η απόφαση, η επιλογή κι η ευθύνη να αναδείξουμε απ’ αυτή την αντίθεση, καθαρό όσο γίνεται, το πρόσωπό μας.
13. Παρατηρούμε ότι οι φωτογραφίες σε χαρτί έχουν σχεδόν εξαφανιστεί, καθώς αντικαθίστανται από ηλεκτρονικές κορνίζες. Εσείς έχετε φοβηθεί ότι μπορεί η τεχνολογία να αφανίσει τη ζωγραφική σε καμβά, ξύλο, πανί, οτιδήποτε; Ηδη υπάρχουν εφαρμογές που σου δίνουν τη δυνατότητα να ζωγραφίσεις μέσα από υπολογιστή. εσείς έχετε χρησιμοποιήσει την τεχνολογία, προκειμένου να επεξεργαστείτε, να πειράξετε φωτογραφίες και να τις μετατρέψετε σε έργα τέχνης;
-Δεν φοβάμαι την τεχνολογία, την χρησιμοποιώ και με βοηθάει πολύ αλλά δεν πιστεύω ότι θα μας λύσει όλα τα προβλήματα. Εργαλείο του ανθρώπου είναι, ικανοποιεί δικούς μας σκοπούς και δικές μας ανάγκες. Αν είναι να αφανιστεί η ζωγραφική θα αφανιστεί επειδή δεν θα ικανοποιεί πλέον δικές μας ανάγκες όχι επειδή θα την εξαφανίσει η τεχνολογία. Αν θελήσουμε να ορίζει η τεχνολογία τη ζωή μας, τι να πω; Καλώς να τη δεχτούμε, με ‘γειά μας και χαρά μας!
Η άνοδος της ασημαντότητας γύρω, η μετριότητα που εξουσιάζει τον κόσμο, δεν αποκλείεται να ενδώσουν σε τέτοιους βολικούς πειρασμούς. Επικεντρωμένοι στην εφήμερη χρησιμότητα των ανέσεων επιτρέπουμε στην παγκόσμια τεχνολογία να καλπάζει ανενδοίαστη, απομένουνε ωστόσο φοβισμένοι απ’ το κενό της γιγάντιας σκιάς μας στην έρημο του μηδενισμού, εκμηδενισμένοι κι οι ίδιοι από την έλλειψη μακροπρόθεσμων σχεδιασμών κι οραμάτων. Εξειδικευμένοι στα επί μέρους έχουμε χάσει τα στοιχειώδη και τη συνολική εικόνα του κόσμου, εξοπλισμένοι για όλα έχουμε ξεχάσει τους στόχους και στερούμαστε απολογίας στην αιωνιότητα που μας περιμένει. Είναι βέβαια πάντα στο χέρι μας ν’ αποφασίσουμε ν’αλλάξουμε οδό και πορεία. Το ερώτημα ωστόσο είναι όχι πια το αν μπορούμε, μα το αν θέλουμε πράγματι ν’ αντισταθούμε.
14. Εχετε πει ότι «είχε δίκιο ο Βιτγκενστάιν ότι η αισθητική μας είναι η ηθική μας στάση σε αυτόν τον κόσμο». Προχωρώντας αυτή τη σκέψη, θέλω να σας ρωτήσω αν πιστεύετε ότι κάποιος μπορεί να προσποιείται, να δείχνει ένα άλλο πρόσωπο, μέσα από την αισθητική του…
-Ο Βιτγκενστάιν είχε πει : “Ethics and Aesthetics are one”. Αυτό είχα στον νου μου όταν έλεγα ότι η αισθητική μας είναι η ηθική μας στάση στον κόσμο. Αφορά την προσωπική μας συμπεριφορά και την ηθική μας τάξη. Δεν έχει σχέση με το φαίνεσθαι των άλλων. Είναι ζήτημα εσωτερικής κρίσης. Σε μας απολογούμαστε εντέλει και η δική μας αξιακή κλίμακα είναι ο πλέον αξιόπιστος μάρτυρας και κριτής της αισθητικής και ηθικής συμπεριφοράς μας. Μια “απάτη” είναι κι η τέχνη. Επ’ αγαθώ ή όχι, εμείς αποφασίζουμε. Δική μας η επιλογή, δική μας κι η ευθύνη των πράξεων, των έργων. Αυτά είναι που μένουν αδιάψευστοι μάρτυρες και κριτές μας ες αεί και όποιος θέλει να τα δει, τα βλέπει.
Ο Βιτγκενστάιν είχε πει επίσης: “Ό,τι μπορεί να ειπωθεί μπορεί να ειπωθεί με σαφήνεια, για ό,τι δεν μπορεί κανείς να μιλά, καλλίτερα να σωπαίνει”. “Τ’ άρρητα σώφρονι σιγή τιμώντες”, έλεγε παλιότερα κι ο Διονύσιος ο Αρειοπαγίτης, προσδοκώντας μάλλον μια εν δόξη παράσταση του κόσμου. Την αρετή, το καλό κ’ αγαθόν. Αξίες μάλλον παραμελημένες σήμερα. Το κακό είναι προκλητικό, σε προκαλεί ν’ ασχοληθείς μαζί του μα αν μπλέξεις έγινες κακό κι εσύ. Το καλό είναι η χάρη, δεν σου ζητάει τίποτε, ούτε σου δίνει. Εσύ δίνεις. Εσύ διαλέγεις πώς θα πορευτείς κάθε στιγμή. Δεν λύνονται τα προβλήματα άπαξ. Η ζωή είναι συνεχώς παρούσα κι όλο απαιτεί επιλογές και αποφάσεις. Δεν έχει τέλος η ηθική μας διαπραγμάτευση ούτε υπάρχουν οριστικές απαντήσεις σε όλα.
15. Τι είναι «ζωγραφική» για εσάς;
-Ένα φωτεινό παραπέτασμα στο χάος είν’ η ζωγραφική. Μια ανάσα. Αίτημα κι ευχή αθανασίας. Σώζει απ’ τη λήθη μια μορφή και την αφήνει στην α-λήθεια, παραμυθία αιωνιότητας στο έλεος ή το μένος ή και την αδιαφορία του κοινού αλλά δεν έχει σημασία αυτό. Εκείνο που έχει σημασία είναι ότι όσο σώζεις, σώζονται κι άλλοι, σώζεσαι κι εσύ και ανταυγάζει μορφή και νόημα η ζωή απέναντι στο άμορφο κενό και την ανυπαρξία. Σε ιδανικές περιπτώσεις ομονοούμε σε κάποιες εικόνες της κι αναδυόμαστε σε κοινωνία. Δεν είναι λίγο.
